Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal de la Mixteca Alta, Tlaxiaco, Oaxaca.
Yuku Tatan Ñuu Sa´an Savi Ntijnuu, Nuntuva
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Yuku kue´i yaji tii nu´un, Hierba de la muela
Yuku kue´i yaji tii nu´un

Naja iyo yuku ya´a. Jia´nu sukun yuku ya´a yatin uxi centímetros, vita de ixi yutun-jun, na´a tikute kuíí tuun de a n++ a xin ixi vi ma´a-ja, nee xini-jin kene iin lutu luli ita y+´+ teku kuijin. Va´a ni iin a xin uvi yo´o kuachi de vita-ja. Jia´nu yuku ya´a danu´ve de iyo-jo sani da viko sáví.

Danuu iyo yuku ya´a. Guadalupe Victoria, San Miye Kánu, Ñuneya, Yosonotú, Nijnú.

Nuu tatan yuku ya´a. Tatan yo´o yuku ya´a nuu kue´i yaji tii nu´un-on. Va´a ni niko-o a xin chu´un-on sukuan ni yo´o-jo nuu yaji-ti nu´un-on dé iin a uvi íchi de jiankuiñ+ a yaji yu´u-o.

Naja tuvi de kajic´e kue´i. Jie´e ñu´un ñ+´+, ñu´un yunu´un a xin ñu´un ñute de tuvi kue´i yaji-ti nu´un-on, de saá ni detun ntuvi nakete-o yu´u-o de kaji-ti nu´un-on.

A kuni ka. Iyo uvi nuu "yuku kue´i yaji-ti nu´un" iin vi a kachi ki-o, de inka yuku van jíáa lutu ita y+´+ teku ní´i, de nuú ni tatan nuvi-ji nuu kue´i ya´a.


Hierba de la muela

Hierba de 10 cm de altura aproximadamente, con 1 ó 2 raíces pequeñas y finitas, de tallo blando, peludo. Hojas color verde oscuro, redondeadas, lisas, velludas. En la punta de la planta sale un solo botón de color blanco pequeño. Crece en los llanos y sólo se encuentra en tiempo de lluvias.

Localización geográfica regional. Guadalupe Victoria, Chalcatongo, Santa Catarina Yosonotú y Tlaxiaco.

Uso medicinal. Para el dolor de muelas y dientes: se utiliza la raíz y se pone un pedacito o se muele la raíz y se pone donde duele el diente o donde tiene el hoyito y se calma el dolor, se pone una o dos veces y con eso se quita el dolor. Las plantas se muelen y se pone en la mejilla y también se quita el dolor.

Causas y síntomas de la enfermedad. El dolor de muela viene por espanto de baño o espanto de lumbre, espanto de agua o cuando no se lavan bien los dientes y tienen bichos en los dientes y se siente mucho dolor.

Otros datos. Hay dos clases de hierba de muela, la otra tiene el botón de color morado y sirven para lo mismo.