Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de San Pedro Tidaa, Nochistlan, Oaxaca.
Yuku Tana Ñayimi Ñuu Dawi Te Ñayiwiñuu, Tokuijñu´un
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Yuku kawa, Hierba de ángel
Yuku kawa

Yuku ya´a sa´nu nu de´ñu yu´u ichi, io kue´e nda´a xi te na´nu in ta´wi te tikidi xi, kuixi ita xi te kue´e ci´ndo kuechi ndada xi in ita. Ua yuku ya´a te i´ni xi. Ni´in nu xi ndidaa yoo ko nda´a xi koyo nii yoo yichi.

Ñuu Nuu io Yuku Ya´a. Ñuu Yodo Kunu, Ñuu Tnu, Ñuu Diuxi, Ñuu Tidaá, Nuu Atongo, Ñuu Tio´o, Ñuu Chi Ndu´a.

Nancho Kuentniu Nu Xi. Kuentniu nu xi sa kada tana nu kue´e kayu yichi te kue´e kaxi kuentniunu ndute xi sa kiwi ña ñi´in o sa nadandee yoko ña in iñña. Sa ku kue´e kaxi, nchiko ña nda´a xi te nadaka xi i´in de´en tnuyu´a, dandu´a ña ndinduu xi te da tastuu ña xi nuu tna´an u´u. Dawi ku sa ko´o nu xi nuu tna´a u´u anu nu.

Nanchoo Kesa´a Te Nancho Ku Nuu Tna´an Nu In Kue´e Ya´a. Tna´an nu sa kayu nu no wichi xido wee nu. Kesa´a un dakuita ña´a xi, kee ndute nu nu, tna´an u´u dikinu. Kue´e kaxi, sa xikonu nuu wixi o nu wide. Ta´wi yiki ña´a xi ndida nu. Nuu sanchita luchi xiti nu ku sa tna´an nu sa kiti ini o ngueni sa ndi ini nu. Kesa´a tna´an u´u añu nu, sanchita tuchi xiti nu o tuchi anu nu.

Inka Ka Sa Xenie´un Yuku Ya´a. Io inka nuu yuku ya´a te dani xenie´un tana xi nu sangui ña da´a.


Hierba de ángel

Es una hierba, crece 50 cm de altura aproximadamente, su tallo es grueso y liso. Las hojas son pegajosas, picudas, en forma de corazón fresco, secas son verde moradas, nacen junto con el tallo. Las flores son blancas y moradas, cuando están en botón, tiene forma de escobita de palma, cuando se abren quedan blancas o moradas. La planta se encuentra todo el año, florece por octubre a febrero y pierde sus hojas en noviembre y diciembre. Crece a la orilla de caminos y corrales. La hierba es amarga y se considera caliente.

Localización geográfica regional. Yodocono, Santiago Tilantongo, San Juan Dixi, San Pedro Tidaá, Nochixtlán, Santiago Tillo y Guadalupe Chindúa.

Uso medicinal. Para el tratamiento de asma, la reuma: hervida en té y para baño de todo el cuerpo, en temazcal se hierve y se baña la señora en vapor. Latido: se hierve, se toma como té tres mañanas en ayunas (una ramita). Reumatismo: en pomada, se muele la hierba, se hierve junto con la trementina, si es fuerte el reumatismo se ocupa seguido y si no cuando se calme el dolor se suspende (V. reumas).

Causas y síntomas de la enfermedad. Asma: por la calor, acarreo de leña; síntomas, comezón, lloran los ojos, dolor de cabeza, ganas de vomitar, no tiene apetito. Latido: por coraje, todo el tiempo; síntomas, mucho latido, pica, dolor, torcijones.

Otros datos. Existe una clase de hierba de ángel, también se ocupa antes del parto, se toma como té una taza para apurar el parto.