Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de la Magdalena Tlatelulco, Tlaxcala.
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Hierba del coyote, Hierba del coyote
Castilleja arvensis Cham. et Schlecht.
Hierba del coyote

In se xiuitl tlen moskaltia sempoal tlajkokoktli tlatamachike, ijkuayo pitsak, pestik uan coyotik, imajtlapalua kejma selike inin xoxoktike uan mochikaua, mochichiloua, in ujueyak uan yekauitstik, nokseki imajtlapalua tlajko chichiltike uan nokse tlajko coyotike itsintla ixoxioua kijpia niki imajtlapalua uejueyak chichiltike, xochioua iyekapa in ikuayoua. In xiuitl in xopano, xochioua in mayo uan junio, uan tlajmi xochioua in septiembre uan octubre, mojuatsa in diciembre kejma tlasejseya. Moskaltia in tepexiko, kuajtla, metepanko uan ojtenko. In se xiuitl moijtoua sejsek o totonki.

Tlaltikpak kampa kate. In xiuitl moskaltia in La Magdalena Tlaltelulko, Tekpa, Tetela, Teotlalpan, Yoalkoatl, Kalnauak, Komaltiopan uan Poxtla.

Mojtekiuia xiuipajtli. In xiuitl Coyote mojtekiuia kampa kijpapaka in sauame o kampa se motektok mojpoposotsa se maxkochtli in xiuitl uan iyekaselka in aretillo ipan se komitl ika atl, in tlaposonalatl mojpapaka kampa se kijkokoua.

Tlejka pejua uan momachilia in kokolis. Kampa ixtsaya nonakayo pejua pampa techkuakua se yolkatli uan inin sauame pampa techtsopilo se sayoli, o pampa san kijneki kikisas ipan to tlakayo.

Mojtekiuia nokseki. Amo Tlayolmelaua tleka kualika nokseki inin xiuitl.


Hierba del coyote

Hierba como de 20 cm de alto, su tallo es delgado liso y de color café. Sus hojitas empiezan cuando están tiernas de color verde y cuando van madurando se van poniendo rojas desde la punta, su forma es alargadita y puntiaguda, algunas hojas son a lo largo mitad verdes y la otra mitad cafés. Su flor tiene también sus hojitas (pétalos) alargaditos de color rojo, se da en la punta de las varitas y hay varias en la misma punta. Es de temporal, florea en los meses de mayo y junio, y termina de dar flor por septiembre y octubre, secándose en diciembre cuando vienen los fríos. Crece en las barrancas, el campo, los linderos y los caminos. Es una planta que puede ser fresca o caliente.

Localización geográfica regional. La Magdalena Tlaltelulco, Tecpa, Tetela, Teotlalpan, Yoalcoatl, Calnahuac, Comaltiopan y Poxtla.

Uso medicinal. Se usa para lavar las heridas o granos. Se hierve un manojito de esta planta con cojollos de aretillo en una olla de agua y con este té, se lava la herida, la parte con granos, o todo el cuerpo si está lleno de granos.

Causas y síntomas de la enfermedad. Las heridas se hacen por accidente o porque le muerde a alguien, algún animal. Los granos salen por piquete de mosco, por salpullido, o así nada más en el cuerpo.