Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Pima de Yécora, Sonora.
Eg b´sh sham kokodag buy k´gad egtaam oishkam ob sa´e Yukxan, Sonortab g´rakab
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Yerba elindio, Hierba del indio
Aristolochia batucensis Wiggins et Rollins
Yerba elindio

J´mac sa´e 60 centimetar t´tbta´am shi mu´e lal gui nukad a´e jigemdan d´br shonpan daraj, lal jajgar tukomt´dg palcham kokomrak k´shi a´edaraj baykoj jayog daraj. E´g `rabdaj ku´ga shi a t´bd ja´e gok as kokomrak im g´gad, j´mak g´tu t´bad tatgar koma ta´am. E´gta´am sa´e g´ar `kajkan dodobj jojdakan, shi barajkan, shi ju´ajkan tas `rab k´shi shi j´pkan tuk´gashan. E´gta´am sa´e at namkiaj shi toñkam d´bar tan o shi tonkan oi´dagtan babiaj jujropgaj a´ak mian. B´sh dukioj a nashguiaj shi buy k´gad e´g tatgar Otubertan shi a k´gad e´g a nash guia jshíj buy e´gta´am tatgar. E´gta´am sa´e dutkiojtan i´pañj junioj k´shi Juliojtan t´djkaj Otubertan gagshaj.

Oidag j´beg ameg e´gta´am sa´e. Mujeshkam, Miclashtan, Tubdig D´brtan.

Aiktu buy k´gad e´gata´am sa´e. E´g jidor j´mak li hierbalintatgar j´mac bas sudagtan shi k´g remedij e´g bo´okar kokodag buy o i´k bakabdaj buy shi k´gad k´g juk i´aj e´g kolik nukan e´p b´sh a juguiajnan damajk.

E´gta´am a tataj e´g kokodag b´sh a´jan. E´g ob bo´okar kokodag ayaj shi a dutkiojtan e´g ak sudag b´yem kug o baiguemkug i´ajsh buy im k´gad, shi huamta´am m´r e´g dudag shontan shi huamtueg e´g sudag mr kuga, e´p shi mu´e mubal ameg: k´shi shi huam ja´at ameg b´sh shaj duñaj ish cuadag juguij kug.


Hierba del indio

Hierba como de 60 cm de largo, tiene una sola raíz grande, de color cenizo, da muchas guías pegadas al suelo. Hojas verde subido, un poco anchas, divididas en la parte de abajo, en forma de flecha. Reverdece en tiempos de agua y se seca en octubre. Crece en lugares sombreados, pedregosos, húmedos, calientes en el día y fríos por la noche; la podemos encontrar en las barrancas, en las faldas de los cerros y cerca de los arroyos.

Localización geográfica regional. La Quema, San Nicolás y Tierra Panda.

Uso medicinal. Para el dolor de estómago y la diarrea: el cocimiento de un trozo de raíz en una taza de agua, se toma caliente cuando tenga cólico y después de cada comida para la diarrea.

Causas y síntomas de la enfermedad. A la gente le da dolor de estómago con más frecuencia en tiempos de aguas, porque el agua que trae el arroyo es más, viene muy revuelta cuando empiezan las lluvias. También porque hay muchas moscas y cochinada que ensucian lo que comemos.

Otros datos. Todo el tiempo es bueno para colectar la raíz, es más recomendable hacerlo en octubre.