Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Tepehuana del Sur de Durango.
Na Tu´ Jix Dhuadhi´gu Gampix O´dam Tir Kam Koriankam
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Jikuhl cic, Peyote, Peyotillo
Senecio sessilifolius (H. et A.) Hemsley
Jikuhl cic

Ma´n obbrasa´n tu jiimm+, cham p+k mamra, sa´sbarak tu tak jix kaapk, xi´xkolhik tu jaa´, kukgaran ja´k mui´ tu yoot. Mu ja´p gagai jix joi´ñ na tut ka´, na pai´ jax jir jukgam ka´. Junio ja´k tu iipon, agosto ba´ ba yootda´.

Na jaxchu´m pue´mblos pu chu´m jix jai´ch. Canoas, Gavilanes, Susbha´ntam, Giotam, Mua´lhim, Koxbilhim.

Na tu´ jix bhai´. Jix dhuadhi´ dhi´ puchu´m dhi iipoñi´ no´ jix ko´k gu jiñ chooton, na añ k+´n jiñ abioma´ par+p xi bindai gu biiñ, piam no´ jix ko´k gu jiñ aadam na añ ki´bia´ gu taka´n, piam na añ tuutai bha ch+kia´ na pai´ jix ko´k ka´. Pui´ jup jix dhuadhi´, na añ xolhmonai gu taka´n jiñ julhia no´ añ jix bippr+xi´, piam no´t jiñ k+i gu ko´.

Na tu´ pui´ chu bua. Jix riumasi´ ka´iñ no´ añ gan juuka´ no jix j++pi´ñ, piam no´ añ jix chu baa´k+r oir+, na gu´, na nai ji kabka´ gu jiñ ch+maich GU gu jiñ +´+r cham tu´ pui´ xi´ ka jiimda´, piam no´ añ dh++lh+ cham k++´ t+ +´+r. Gu jiñ aadam pui´ jup jix ko´k ka´ no jix dh++d+, no´ io´m dh+´nbalh b++x jiñ mo´ jix ko´k ka´.

Gio jai´. Jai´ maakam jup jix maai am, ki´biada´am gu taaka´n, na ba´ cham magon ka´ no´ jiim piam no´ tu juan.


Peyote, Peyotillo

Hierba hasta de 1 m de alto, muy poco ramosa, su raíz es gruesa y dura cubierta de lanita amarilla o café. Hojas redondas casi como círculos o como corazón sin pico, gruesas. Flores varias en la parte superior del tallo, parecen barrilitos cuando están en botón y como escobas con muchos pelos blancos cuando se abren. Crece en laderas, en cañadas, en bosque de pino o de encino. Se encuentra desde junio, florece a partir de agosto.

Localización geográfica regional. Canoas, Gavilanes, Los Charcos, Llano Grande, San Bernardino de Milpillas Chico y San Francisco de Ocotán.

Uso medicinal. Para aliviar los dolores reumáticos: se frota la parte afectada con la raíz macerada en alcohol. Para dolor de muelas: se mastica la raíz, o se machaca y se pone sobre la pieza afectada. También la raíz machacada se aplica sobre granos o sobre mordedura de víbora.

Causas y síntomas de la enfermedad. Los dolores de reúmas dan sobre todo cuando hace frío y hay mucha humedad debido a que los músculos se aprietan porque la sangre no camina tan rápido en ese tiempo, o porque la sangre lleva muchas substancias malas que debe de eliminar. Las muelas duelen cuando están infectadas o agujereadas y cuando el problema es fuerte duele toda la cabeza.

Otros datos. Para otros lugares, en la sierra se dice que la raíz de peyotillo masticada le permite a la persona caminar o trabajar mucho sin cansarse.