Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Totonaca de Papantla de Olarte, Veracruz.
Xa Tatzok´ni Lic´uch´un Tutunacu Xa Lac Kachiquin Xla Olarte, Veracruz
[
Información general
]  [ ]  [ ]  [ ]  [ ]
Tulipania-xanat, Tulipán
Tulipania-xanat

Quihui xla aktuy o aktati xli metro xli langa. Ik xpak´enitni laklanga, laklt´atank´a y na quilpasquikirín. Ik xanat tapún nak xakstanitni xa quihui, laklanga y ni muksún. Xana xlihuac´k´ata. Staka xa tach´an nak xaquiltinitni akxtak´a.

Aná niku la´. Adolfo Ruíz Cortinez, Allende, Aktzu tzukswat, Ak´pulut, Belizario Domínguez, Cazuila, Emiliano Zapata, Joloapan, Kachiquín xla Olarte, Kak´atit, Kapuksnanquihui, Katzukswat, Lank´a puxka, Lán xtalakawan xla Juárez, Morgadal, Pueblillo, Puksnanquihui, Puxni, Saksi ch´uch´ut, Sombrerete, San Pablo, Unión y Progreso, Xk´am, Xkh´oyot sip´i, Xtakni puxka, Xtakni taxtunú.

Lic´uch´un. Cun ik xpak´enitni y xa xanat "lipalnankan", para ti lakh´ahuití. Chu mapupikan ik xanat y lipaxkan.

Xquiltzukut y xa tatat. Amá lakh´ ahuitit huá amá aktum k´ahuihui tatat. Y quiltzukú para snok´an ni tlan u´n, ti k´alhí jaé tatat nila maklkatzí, pero kaj xlipuntzu minacha cumu la achu aksipat y tambara huak´tak´alspita, tatlak´a y xkh´ekh´a.


Tulipán

Árbol o arbusto de 2 a 4m de alto. Las hojas son grandes, ásperas y con el borde como aserradito. Las flores nacen en la punta de las ramas, son grandes rojas y sin aroma. Florece todo el año. Crece cultivado en los huertos de las casas.

Localización geográfica regional. Adolfo Ruíz Cortinez, Agua Dulce, Allende, Arroyo Grande, Arroyo Verde, Belisario Domínquez, Cazuelas, Cerro del Carbón, Chote, El Carrizal, El Cedral, El Cedro, El Palmar, El Palmito, Emiliano Zapata, Joloapan, Morgadal, Papantla de Olarte, Polutla, Poza Verde, Pueblillo, San Pablo, Sombrerete, Totomoxtle, Unión y Progreso y Vista Hermosa de Juárez.

Uso medicinal. Con las hojas y flores se "barre" (V. limpia) a las personas que padecen de mareos. Hirviendo las flores se prepara un baño para el mismo fin.

Causas y síntomas de la enfermedad. Los mareos son una enfermedad fría y los producen vientos malos (V. mal aire), quien los padece no siente nada, pero en el instante le cae como un dolor de cabeza y ve que todo se mueve, y se vuelve nervioso en el instante y suda.