Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Cora de Jesús María, El Nayar, Nayarit.
Cuyej tu´ upij tu tyi´ guatarij, naayerij mej tyu´ ugu´ atyaj chusetyej mej chej, El Nayar, Nayarit
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Cuatuj, Capulín
Cuatuj

Aitüij ein aünaütu´upic, axuitzi guara´a. Küyej pu pürücüij ajtütü´ü ma´apu a´ayij cumu a´achu, anxi muaj ca´a nusu aitse´e, muani ü küya´ara´an, ajtá cuatúmua ü xutaiíran. Ü tacairan, cáj pu ti´i u´uraj, xü´umua uij pu ayi´ij tü pua´a arij cuasi, téte´e pu´i uraj ca ü atsa´ara´n, ayej cha´ata ti´i xu´u muaráj. Guauj ma´agua´a yacuaréj, capú tya xámueij ayi´i ü xüj cata´a.

Yaa puj ti´i rátyaguájmee. La Concepción, Las Huertitas, Santa Cruz, Santiago, San Juan Peyotán, Rancho Viejo, Los Mangos, Huaynamota.

Guatarij. Guátarij tüpu´a `i aráj ajtáá tü puaj i´i achuitaj. I rauyaatsan puj ü xa-mueiran ajtá caaruj xamuei-amuan, ajpui iraayen achu tü puamua ruxe´eve´e.

Yaa pu eincüm tyi icuinye yaa pu tyu´ase. Tü púa ayan achuitsij, naa puj tyí´í tyaumuara´a `ame, capú tyí´í cueímü óame nyi tü tyu´u muáre´en; tü ara´utacu´ine; ajta´i `eyan aüna tü iuta´achu´i. Gu´asi na´i mií´í caj tü´ürij ajta maj baújsi.

Aj tágua´a seícaj. Cueiri´i ajta ü tacairan, tu pua´a arij cuasi, xu´umuavi´i puayi´i ajta ancacáj.


Capulín

Árbol (palo) grande que mide 5 m de alto, su tallo es de color café. El revés de las hojas es de color gris con pelitos (pubescencia). Tiene muchas flores chiquitas, moradas. El fruto es una bolita negra de 1 cm de diámetro, adentro tiene un huesito (semilla) de color café. Florece de septiembre a octubre y se le caen las hojas en época de secas. Crece en el monte.

Localización geográfica regional. La Concepción, Las Huertitas, Santa Cruz, Santiago, San Juan Peyotán, Rancho Viejo, Los Mangos y Huaynamota.

Uso medicinal. Para el tratamiento de la basca y para la soltura: se cuece un manojo de hojas de esta planta junto con hojas de guayaba en 1 litro de agua y se toma como agua de uso.

Causas y síntomas de la enfermedad. La soltura también se conoce como diarrea o como chorro. Cuando una persona adquiere esta enfermedad le duele el estómago, no tiene ganas de comer, con frecuenia le dan ganas de evacuar y en ocasiones pega vómito. Es causada por el calor o porque no cae bien algún alimento ingerido. El vómito también se conoce como basca.

Otros datos. El fruto se come cuando está sazón (maduro), éste es de color negro y tiene un sabor dulce.