Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Tének de la Comunidad De Tanleab Municipio de Huehuetlan, San Luis Potosí.
Tojomtalab Ilal Tenek Ti Al Kuenchal Tanle´ab
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Tsaka, Chacá
Tsaka

Pel jun y te´ u yejel laju lejab in pwuel; in te´lil k´ochol ani ja´lidh, in k´wajbal yan in k´we´el, u xekem t´ijax ani yaxu; in te´lil lej pejkame ion ani tsilí; in walil in k´wajbal t´ijax ani muluchik ani u walim ti ya´ub; u witsim tin tse´chil a its´ an támub. Axi te´ u uxnal lej tsamamal. Ka ejto ka ela´ patal an támub walchikte´ ti telmadh tsabal ani ka ela´ jaye ti alte´.

An bichowchik ju´ta ka ela. Bichow Tan ajab, Dhinkabe´, K´anwits, Aquich mom, Tan lajax, Dhakpen, Uxum ts´ale ani pilchik bichowchik ti Tének tsabal.

Eyad ilaltalab. U eynal tam jun u k´alel ti alte´lom, ani yab jant´o in t´ajal, ka umchi jun pejach in ot´ol an tsaka ani ka tsa´u aiwa, táli ka paxk´u kal ts´ejel lejab an ja´, ani ka kwanchi we´ an at´em ani táli ka uts´a jun tasa.

An ot´somtalab kal axi yawlats. Tam jun yab in ejtowal ti alte´lom tanaits tam a yáwl a chukul, axi u watsinal tam i k´apal an k´apnel yab ja´lidh, in t´ajal jaye max yab a uts´al an ja´. Tanáits ka ats´a an yajal ta chukul.


Chacá

Árbol de 10 m de altura aproximadamente, tallo grueso, poroso y tiene muchas ramas, brazos quebradizos. Hojas chicas, verde brillante, muy quebradizas. Los frutos son bolitas chiquitas que se dan en racimos. Se encuentra durante todo el año, florece por el mes de abril. Crece en los potreros y en los montes. Se considera una planta muy fresca.

Localización geográfica regional. Huehuetlán, Coxcatlán, Tancanhuitz, Aquismón, Tanlajas, Axtla, Tamazunchale y otros municipios de la región Huasteca.

Uso medicinal. Se usa para cuando uno va al baño y no puede hacer (V. estreñimiento): entonces se corta un pedazo de cáscara de chacá como de 15 cm, se machuca muy bien y luego se pone a hervir en medio litro de agua, se le agrega un poquito de sal y se da a tomar una taza.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando alguien no puede hacer del baño se debe a que a veces están enfermos del estómago o también porque cuando comen su comida casi no tiene líquidos, a veces porque casi no toman agua durante el día, cuando esto sucede también se siente dolor en el estómago.