Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Tének de la Comunidad De Tanleab Municipio de Huehuetlan, San Luis Potosí.
Tojomtalab Ilal Tenek Ti Al Kuenchal Tanle´ab
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Akich, Aquiche, Guacima
Akich

Pel jun y te´ xu yejel pulik in bajual bó y lejab in yejem; ani in k´wájbal yan in k´wé´el, in te´lil we paluw; ani in xekel yab lé pakdhachik alwak´i ani yaxuxul ani in te´lil tsokoy ani lolí tin al. Walam pel y te´ tsamamal. Ka ela´ patal an támub, ti alte´, ti telmadh tsabal; u witsim ti buk ani ti waxik a its´ an támub.

An bichowchik ju´ta ka ela´. Ti al an bichow Tan ajab, Dhinkabe, K´anwits, Akich mom, Dhakpen ani ti pil y bichow.

Eyad ilaltalab. U eynal ti ilal tam a pejamal a k´ubak a akan ani pil juta a pejamal, u eynal in ot´ol ani junchikil o eynal in walil tam in kwa´al. In ot´ol ka tsawchi alwa ani tali ka k´wanchi ju´ta ti k´wajat an yajal, ok´ox in le´ ka ts´ejka an beklek ani tali ka meli k´al jun y toltom t´okat, axe in tolmiyal an ya´ul ka jeley dhubat.

An ot´somtalab kal axi yawlats. An pejlomtaiab tam jun in bajual tam u ijkanal walk´i, ejtil tam u putsil lanax, putsil tamarindo, putsil uj yan jawak´i, ani tam jun u ubat´.


Aquiche, Guacima

Árbol como de 5 m de altura, tallo poroso, tiene muchas ramas. Hojas de tamaño mediano, verdes, la parte de arriba y la parte de abajo es un poco cafecita y porosa por los dos lados. Se encuentra durante todo el año, florece por los meses de julio y agosto. Crece en montes y potreros. Se considera fresca.

Localización geográfica regional. Huehuetlán, Coxcatlán, Tancanhuitz, Aquismón, Axtla y otros municipios de la región Huasteca.

Uso medicinal. Se usa para curar fracturas: se ocupa la cáscara y a veces el fruto. La cáscara se machuca bien y se extiende en una tela limpia, una vez que se ha acomodado el hueso, se pone este preparado envolviendo la parte dañada, después éste se seca y ayuda a que el enfermo se alivie pronto; el fruto sazón se prepara y aplica de la misma forma (V. quebradura).

Causas y síntomas de la enfermedad. Las fracturas casi siempre se deben a caídas en actividades del campo, como cuando se corta naranja, aguacate y cualquier otra cosa, o cuando se juega.