Juya bat´te senu metrota tetebia; ili tetebem sag´guak, alamito bebenam´me; seguam sisikili entok sasaguali; ju taka iii ejote chanak pusim benak batchiakame. Boo mayuam´met yoyotu, guasampo, ka joeben´na. Tebujriapo yeu sisime entok julio-agosto mecham´met sesegua. Un´na tat´ta.
Jak benakosu teigua itóm nasuk. Ahomempo, mochimpo entok siimachi umu Carapuepo.
Jitasu ai jijitogua. Catarrota bechiibo segua ili lobota chuktianake anai uka baata ili kutapo yeu güemta guaijgua umu yekapo a orenake.
Jitasu a jojoa entok jachisu au nanatia ju kokoa. Ju catarro ka au suayateko ché pbiachisi au jojoa, chomi saguarim yeu sisime, kara jiebijtena, tot´ti pat´tinake.
Hierba como de 1 m. Hojas larguitas, parecidas a las de alamito. Flores con rojo y amarillo. El fruto es un ejotito con semillas parecidas al ojo de chanate. Crece a la orilla de los caminos, cercos, es escasa. Sale en lluvias y florea como por julio-agosto. Es de potencia caliente.
Localización geográfica regional. Ahome, Mochis, El Fuerte, Vinaterías, Camajoa, Pochotal, Constancia y Esperanza.
Uso medicinal. Para la gripa constipada se corta una flor tiernita y el agua que sale del tallito se pone dentro de la nariz (V. catarro constipado).
Causas y síntomas de la enfermedad. La gripa constipada es una complicación de una gripa no cuidada, sale un moco amarillo, no se puede respirar, cerrado de atiro.