Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal de la Mixteca Alta, Tlaxiaco, Oaxaca.
Yuku Tatan Ñuu Sa´an Savi Ntijnuu, Nuntuva
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Doradilla, Doradilla
Doradilla

Tono ka yuku yo´o. Yuku yo´o ra tsa´nui kua´a yachi u´un centìmetru, cha kai tono nitikava ra kai tono xini lu ra ncha´i color ña. Cha yutu yo´o ra ntee nina soo yii ra inchi kue ichi-ña; koyo soo ni nta´i ña ntsita ka.

Kue nuu ñuu yee yuku yo´o. Tsa´nui nuu kue yuku vitsi, tono ñuu Ituyuku.

Kue kuc´e nuu va´a yuku yo´o. Tsichun-na ña kutata nivi ntuu, tsichun i´i-na yuku yo´o, nchiko nta´a yuku yo´o cha san ra tava tono yutsa ña ka ra kaki-na ña nuu ka´un nuu ku´u-na va´a ni xini-na, va´a ni sata-na a nchii ka soo ni tutsi a ña ka´un. Tatú ntuu va´a-na, ña kue ka´un ka cha san ra ta ntuu ra kincha-na yutsa ntsaki-na nuu ku´a cha ta ntsinu ra skuchi nivi niku´u ka tsi chikui yoko lu.

Tono nto´o-na na ki´in ña kue´e yo´o. Ta ki´in ña kue´e yo´o ra kitsa´a kuu ii iki kuñu-na, ra kuita xeen-na ra kitsa´a ka´un toko-na tsi xini-na ne´e-na kue´e yo´o vari ña yu´u-na na kani savi yachi nuu inka-na a ña yu´u-na sa´a savi.


Doradilla

Planta de 5 cm, crece pegada a las piedras, en forma de rollo o forma de corona, es de color azul con bastantes hojas. No da tallos ni flores. Crece todo el tiempo, sólo se secan las hojas viejas que son las que se caen, sigue estando así hasta que llega el tiempo de lluvias y enverdece otra vez. Únicamente se da en tierra fría.

Localización geográfica regional. Guadalupe Victoria y San Miguel El Grande.

Uso medicinal. Para la enfermedad del nahual que es costumbre de la región: se usa en forma fría, se prepara el polvo y se le pone un poquito de agua y se forma una masa que se amarra en la parte que duele, puede ser la cintura, espalda, cabeza o alguna otra parte. Se le dice al enfermo que repose en la noche y si amanece bien se le quita al otro día temprano y se le dice que se bañe al otro día con agua tibia (V. nagual y nagual).

Causas y síntomas de la enfermedad. Puede ser por dolor de rayo o espanto de lluvia, el enfermo siente dolor de cuerpo, cansancio, adolorido especialmente en la cintura y la cabeza.

Otros datos. Sólo es un tipo de doradilla. (V. mal de orines).