Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de San Pedro Tidaa, Nochistlan, Oaxaca.
Yuku Tana Ñayimi Ñuu Dawi Te Ñayiwiñuu, Tokuijñu´un
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Yuku alcanfor, Alcanfor
Yuku alcanfor

Ku in yuku sa sa´nu na yuku nguinu, ni tu´o sa´a xi ñu´un nda´a xi ko luchi ni xi, la idi te landai xi, naa ka koonda´a ka. lo ita kuixi xi. Na tuu na xi´in ndute xi te kuxi in yuku i´ni, Yuku ya´a ni´in nu xi ngueni wiko dawi, nu ña io dawi nayichi xi, sa´nu xi nu yuku, yu´u yi´ndi o nu ka kui´a.

Ñuu Nuu io Yuku Ya´a. Ñuu Tidaá, Ñuu Diuxi, Ñuu Tnu, Ñuu Yodo Kunu, Ñuu Atongo, Ñuu Yuku Yoko, Ñuu Añuti.

Nancho Kuentniu Nu Xi. Xenie´un xi sa dakee nu xi nu tna´an kue´e. Daka´ya nu nda´a xi te danchi´i nu xi te dakee nu yuchi xi nu tna´an kue´e. Naku´a nu sa kuechi tna´an tachi xi in nu´un yuku ya´a.

Nancho Kesa´a Te Nancho Ku Nuu Yna´an Nu In Kue´e Ya´a. Tna´an kue´e nu nuu ndua nu o nu tna´an nu in tniu sa kuechi tna´an tachi ku sa tawa nu sakua. Tna´an u´u diki xi, na kun´an xi ka´ni, ku chichi xi.

Inka Ka Sa Xenie´Un Yunu Ya´a. Ña tuka naa xenie´un sa sani kaa nu ya´a. Io diko xi, sun nani xi divon.


Alcanfor

Es una hierba, de 30 cm de altura aproximadamente, su tallo es morado, por partes verde, peludo, sin espino. Las hojas empiezan a nacer cerca de la raíz, donde empieza a nacer el tallo, son pequeñas, frescas, ásperas, tiene forma de ciempiés, cuando están verdes son tiernas, ya secas son amarillas o cafés. Las flores son blancas, el botón tiene forma de granada, pero muy pequeñito, los pétalos muy pequeñitos. La planta existe por temporada de lluvia, en tiempo seco ya no, florecen a partir de tiempo de lluvias y se pierden sus hojas en los meses de cuaresma. Crece en los cerros y barrancas. La hierba es simple y se considera caliente.

Localización geográfica regional. San Pedro Tidaá, San Juan Diuxi, Santiago Tilantongo, Yodocono, Nochixtlán, Buenavista, Progreso Tilantongo y Magdalena Jaltepec.

Uso medicinal. Para heridas: se tuestan las hojas en el comal y las hojas tostadas se remuelen, se ponen en la herida. Mal aire: las hojas se calientan con alcohol y se refriega todo el cuerpo, una vez en las tardes por tres días.

Causas y síntomas de la enfermedad. Herida: por accidente; síntomas, dolor, ardor, punzada, sangrado, no comen, debilidad. Mal de aire: por andar a media noche, por hambre, por no comer a su hora; síntomas, mareado, sin apetito, pálido, calentura, alguna parte del cuerpo queda marcada como morado y dolor.

Otros datos. Hay una sola clase de alcanfor, su uso es muy efectivo, la planta huele a alcanfor.