Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de San Pedro Tidaa, Nochistlan, Oaxaca.
Yuku Tana Ñayimi Ñuu Dawi Te Ñayiwiñuu, Tokuijñu´un
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Wixi tika´a, Laurel
Wixi tika´a

Kuu in yunu sa sa´un yuku, nda´a xi kana na nda´a tnunchi ko la idi xi in ta´wi sta xi, kuin ni te ndii sa´a xi, xika tuu un diko xi, kuixi ita luchi xi, io nde´a luchi xi ko kaya in ta´wi. Ni´in un xi ndidaa yoo te io ita xi yoo kun dawi. Ku xi in yuku wixi.

Ñuu Nuu io Yuku Ya´a. Ñuu Tidaá, Ñuu Yodo Kunu, Ñuu Tnu, Ñuu Ndiku, Ñuu Ndua´a Yaku.

Nanchoo Kuentniu Nu Xi. Xenie´un xi sa kutana nu nuu dandaa xi tachi xiti nu, nuu ku´u ana nu, nuu dakuiko xi diki nu. Tnii nu uni nuu xi te tastuu nu xi na kuido xi nuu in tindo´o ndute ko´o nu in yaxi di´na ka sa saa ora kaa nu ndi uu kiwi, nusa ña kuini xi sa kuna´i ndoñu´un sa ndukunu inka yuku sa ko´o nu.

Nancho Kesa´a Te Nanchoo Kuu Nuu Tna´an nu in Kue´e Ya´a. Dandaa xi tachi xiti nu nuu xi´i nu jue´e refresco, nuu tunisaa nu ya´a satu o ndeyu ñu´ua ndingi ya´a o tinana. Kesa´a xi satuxiti nu o xitikuechi nu, dada´wi xi xitikuechinu te sun kada sa tna´an u´u. Nuu dakuiko xi diki nu ku sa ña saa wa´a nu, nuu yu´u no o nuu kida no in tniun wee. Kesa´a da kui´a ini ña´a xi, daun dakuita ña´a xi tna´an u´u diki nu, xiti nu.

Inka Ka Sa Xenie´un Yuku Ya´a. Xenie´un sa kaa chikutu xi´in chidi´wi.


Laurel

Proviene de un árbol que crece 2 m de altura, su tallo es como una varita delgada y lisa. Sus hojas son pequeñas, largas y lisas, cuando frescas son duras, ya secas se sueltan rápido y se desmoronan, las hojas tiernas son verdes y ya viejitas mantienen su tamaño, pero cambia a color amarillo, poniéndose en la parte inferior del tallo, tienen parecido a las hojas del capulín. Sus flores son blancas, su botón tiene forma de capulín y cuando abre tiene forma de estrellitas. Se encuentra todo el año, florece en tiempo de lluvia de junio a noviembre, se muda en marzo y abril. Crece por el monte y en laderas. Es estitica, se considera fresca.

Localización geográfica regional. San Pedro Tidaá, Yodocono, Tilantongo, Diuxi, Santa María Nduayaco, San Miguel Achutla y Santa Cruz.

Uso medicinal.Para gastritis, mareo, dolor de corazón: se utiliza la hoja y el cogollo, se ocupa tomada vía oral, es caliente. Se toman tres cogollitos y se pone a hervir en 1 litro de agua en té, tomando antes de los alimentos por dos días y si no se calma se manda gordolobo o hierba blanca.

Causas y síntomas de la enfermedad.Gastritis: por tomar mucho refresco, por comer alimentos con semillas; síntomas, sin dolor, ardor, como tapados o seco el intestino. Mareo: por debilidad, por susto, por no comer bien; síntomas, viene vómito, ven estrellitas, se ven hondo donde camina. Dolor de corazón: porque no comen bien, porque van a un lugar de trabajo pesado; síntomas, se siente morir, pulsadas, dolor de estómago, vómito.

Otros datos. Lo comen los ganados como pastura.