Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de San Pedro Tidaa, Nochistlan, Oaxaca.
Yuku Tana Ñayimi Ñuu Dawi Te Ñayiwiñuu, Tokuijñu´un
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Yuku do´o kini, yuku do´o kuchi, Llantén, Oreja de marrano
Yuku do´o kini, yuku do´o kuchi

Yuku ya´a sa´nu tikute ni xi te ndidaa sa´a luchi xi nu´un nada´a xi te kaa na do´o kuchi, ndii sa´a xi te daninda´a xi. Io ita xi ko kuii ni te sa´nu xi na yunu tindoko, ña tu io chi´ndo, ita xi ko in yunu luchi ni ku te ñu ndenee ndingui kuechi ku ita xi. Ndidaa yo ni´in nu yuku ya´a ko sa´nu xi yu´u xichi ndute, nu ndo´yo, yu´u itu ñu´un ko´yo. Nun ndu tne´nu xi nayichi xi da´uun.

Ñuu Nuu io Yuku Ya´a. Ñuu Tidaá, Ñuu Diuxi, Ñuu Yodo Kunu, Ñuu Ndiko, Ñuu Yuku, Ndaa, Ñuu Nu´un.

Nancho Kuentniu Nu Xi. Xenie´un xi sa kada tana nu nuu tna´an u´u anu nu te sana nakuidi nu Xiti nu. Nuu tna´an u´u anu nu o xiti nu dandu´a nu in ta´wi yuku ya´a te ko´o nu uu yaxi ndi kiwi nde nduwa´a nu. Sana natawi nu xiti nu, nani´ni tna´na nu xi xi´in yuku tayoo,te tasto nu xiti nu nuu tna´an u´u.

Nanchoo Kesa´a Te Nanchoo Ku Nuu Tna´an No In Kue´e Ya´a. Tna´an u´u xiti nu ko sa tuni xi´i nu ndidi, ndidaa nuu ndidi kida u´u xi anu nu. Kesa´a kida u´u xi, xe´nde xi xitinu, kui´a dita tachi hu, kuini xi sa kene te sa kidachii nu.

Inka Ka Sa Xenie´un Yuku Ya´a. Adi nda saa ahikutu yuku ya´a.


Llantén, Oreja de marrano

Es una hierba, crece 10 cm de alto y se extiende, su tallo es liso. Sus hojas son grandes y alargadas, tiernas son de color verde y se encuentran en la parte superior del tallo, las viejas son iguales en cuanto a tamaño, son duras y amarillas, ya secas son cafés, frescas son blandas. Sus flores son verdes y café como quiotito, no tiene botón. Se encuentra en todo el año, florece todo el tiempo, se reparan las plantas si se pierden con todo y tallo y raíz por falta de riego, o cuando se secan. Crecen en terrenos húmedos, a orilla de caminos, donde hay riego, alfalfa, en la orilla del caño, ciénaga y orilla de terrenos pantanosos. La hierba no tiene sabor, se considera fresca.

Localización geográfica regional. San Pedro Tidaá, San Juan Diuxi, Santa Cruz Yodocono, San Miguel Achiutla, San Juan AchutI, Teposcolula y San Vicente Ñuño.

Uso medicinal. Para tratamiento de cólico de calor: como cataplasma o caldeo en el estómago se ocupan aproximadamente 10 gr de llantén, 10 gr de malva y 10 gr de trébol, se pone la cataplasma en el estómago. Dolor de estómago: se hierven 10 gr de llantén solo, en medio litro de agua y se toma una taza o dos en el día, mañana o tarde como agua de tiempo.

Causas y síntomas de la enfermedad. Porque toma mucho alcohol le da cólico, le hace la cruda, la persona siente dolor de estómago, sofocado, con ganas de ir al baño, nauseas.

Otros datos. Los animales como vacas, toros y burros lo comen mucho.