Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Ton yoo, Carrizo
Ton yoo

Naniton ta 1 ño metro, iyuton, te ia nda´aton tatanda´a itu, ramaton, nani nda´aton ta dava metro te ken´exi ta komi cm. Ko itaton te Ko kana ntsikiton. I´niton. Xitiaton nde ia ko´yo; yachi nde ño´o tekui. Ko ichiton. Sa´no ndaaton. Xitia de´eton yo´oton; dokan ndukua´aton. Kua´aton.

Sa´noton. Chinangu, Inkagua, Yukundi, Yodokintsi, Diniyute te Itiadi.

Va´aton tata. Xichon naton ña tan´de landu mee. Kanani´ina namaton te Sa´ndena nde yute te ndataton te yuka kee nde deen ña kan´dexi tata yuchi landu mee; ta nintsi´i ni san´dena landu te ka´mina xi itsi nde ni tan´de sa masa kuchixi te na ndiadi va´axi.

Nachón. Tatu kiína yuchi, kuchi landu mee te ma ndiadixi. Sa´ndena landu xi toyoo te sa´mina de ni tande sa masa dokonsi kue´e.

Inga. Kin´ina toyoo ña kodo dini ve´e ñoodan´da a ve´e teja; xichonna ton yoo ña kua´a Ika; kua tsi ika ña ta´no dichi. Xichon naton ña kunduton to sadiye´e.


Carrizo

Planta hueca de 6 m aproximadamente, derecha. Hojas como las de la milpa y miden 50 cm de largo o más, por 4 cm de ancho. No tiene flores ni frutos. Se reproduce por medio de la raíz. Crece en la humedad y cerca del agua. Es de naturaleza caliente.

Localización geográfica regional. Chinango, Acaquizapan, Joluxtla, Tepejillo, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Se utiliza para cortar el ombligo del recién nacido: se corta la parte tierna o la punta de la hoja y sale el filo listo para cortar; después de cortar, la partera cierra la herida con la vela prendida quemando la punta del ombligo. Si esto no se hace se corre el riesgo de que no cierre bien la herida y por lo tanto, se infecta o se madura el ombligo. (V. halal)

Causas y síntomas de la enfermedad. Para prevenir la infección y la cerrada de la herida. Si no se hace así habrá problemas con el recién nacido.

Otros datos. Se usa para hacer las casas de palma, o como tejamanil en la casa de teja. También se usa para hacer canastas y chicóles o para las puertas o corrales. Se lo come el ganado y no lo deja crecer. Se encuentra en los ríos El Marcelo, El Tetuidre o El Curtidor.