Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Yuku xi ntsii, Hierba de muerto
Yuku xi ntsii

Yuku sa´no ta i ni diko cm., ia nda´a kuixi, te ia ntsiki tsikatexi, vivi´ixi kana. Yuku sa´no yoo davi; kuatikuati nda´axi te ntsikixi. Nani´indoxi ndenikundá, ma´i ño´o xitu, dini yuku yodo yu´u yute. Tata vixin nduxi.

Kuaxi. Chinangu, San Juan, Diniyute, Itiadi, Santa, Ranchu, Inkagua, Rosari, San Miguel, Yukundí te Yodokintsi.

Vaxi tata. Ta kana yaa indo, nda´ando noondo a dínindo. Chikundo nda´axi té dakuchindoxi noo yaa; di´na nakatendoxi xi tekui te ñama dayon da kuchindoxi. Kidando ta O´O ki.

Nachon ki´indo yaa. Ña ku xichindo, ña ko nda´ando, ña ko xixita´ando, a ña dadikikuando ño´o a iakuando ka´ni den. Ta kanandoxi di´na kukataxi dani te nduka´axi, te ndanchito doxi te ke´endoxi te nduchichixi a kanaxi ndute kuan. Ka´onxi te ndu´ixi te nino´o ku ka´noxi.

Inga. A tuku xichondoxi, kuini kuakuta´axi xi aceite rosadu te dakuchindoxi nde kana yaa.


Hierba de muerto

Hierba de 40 cm aproximadamente. Hojas pequeñas. Frutos como pequeñas bolitas. Abunda en el campo, en tiempo de lluvias aparece en todas partes. Es de naturaleza fría.

Localización geográfica regional. Chinango, Yolotepec, Acaquizapan, Joluxtla, Cosoltepec, Tultitlán, Tepejillo, El Rosario (Puebla), San Miguel Ixtapan, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Sirve para los jiotes en la cabeza, en la cara o en las manos: se muelen las hojas y se aplica sobre las manchas. Se debe hacer diariamente por cinco días. Se debe lavar con agua y jabón, cada vez que se va a curar, antes de aplicar la medicina.

Causas y síntomas de la enfermedad. Los jiotes salen por no bañarse, por no lavarse las manos después de labrar la milpa, por no comer bien o por jugar mucho con la tierra. Da mucha comezón, se sangra uno al rascarse, empieza a arder y a doler y se va agrandando la manchita que se despelleja cuando se reseca y por eso da mucha comezón.

Otros datos. También se usa esta medicina agregándole un poco de aceite rosado a la masita de las hojas molidas.