Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Ton ndia, Mezquite
Prosopis juliflora (Swartz) DC
Ton ndia

Loton na´no nduton. saaton ta 1 ño metro, ka´no ndu´ton te diiton, ia dooton; ia nda´a kuiton te ita kuxin tata ita tsikayoku. tami sa´anxi, te kanaxi ndia tata ndichi. Nani´indoton ma´i ñoo yuku, ini yui, noo teño´o, ye´e veno´o, noo ya´vi, yoyukan conidoton, I´niton. Ia iñoton saa itaton yoo ichi te kanaton ndia.

Sa´noton. Chinangu. San Juan. Diniyute. Itiadi. Santa. Ranchu. Inkagua. Rosari. San Miguel. Yukundi te Yodokintsi.

Va´aton tatan. Ta konxi ndo´ondo, ta kui´i tixindo kuida dooton te ko´ondoxi. Dusandia tatan tanxi ta ña kui´i tixindo.

Naku kui´i tixindo. Ña ni kidaui´i ña ni xixindo a ña ni xixi i´nindo. Tundodo tixindo.

Inga. Xichonna tandia ña kua´a yata. tei xiburru. tirante a cabesal ve´e. din´i ve´e. diiton.


Mezquite

Árbol de 6 m aproximadamente, tallo muy grueso, de color gris oscuro, duro y con cáscara gruesa, ramas gruesas y resistentes. Hojas pequeñas, verdes, que están a lo largo de otras pequeñas ramitas con espinas. Flores de color blanco-verdoso y en forma de espigas. Los frutos parecen ejotes, de color blanco cuando están secos. Crece en los solares, campos y en los terrenos húmedos son más abundantes. Se considera de naturaleza caliente.

Localización geográfica regional. Chinango, Yolotepec, Acaquizapan, Cosoltepec, Yoluxtla, Tultitlán, Tepejillo, El Rosario (Puebla), San Miguel Ixtapan, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Sirve para el estómago, cuando se tiene alguna infección o diarrea: se hierven unos dos pedazos de 10 cm de cáscara verde en medio litro de agua, en un jarro de barro y se toma como té. Tres veces al día o antes de cada comida.

Causas y síntomas de la enfermedad. La infección da por comer fruta muy madura o pasada, como la chupandía o la pitahaya o el nanche, duele el estómago, hace suelto y a cada rato.

Otros datos. El árbol produce una goma comestible que es muy sabrosa y dulce, los frutos también son dulces y se comen, el jugo o el agua en que se cuecen es muy rico. También lo comen los chivos, las vacas, los burros y los puercos. Es de muy buena madera para hacer el arado, para cabezales y tirantes de las casas, también horconos para las casas de palma ya que duran mucho.