Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Tontsinii, Venenillo
Tontsinii

Yoton na´no ta komi metro, nda´a tsinani pipin ton ndu´uton, nani nda´aton ta uxi cm. te ken´exi ta 1 cm. kana ita kuan tata chidini, kana ntsiki tsibola kui te inixi kanaka kuesu. Ko ichiton, Tata i´ni nduton; xitiaton tetuidu, Marcelu, tendieu, yuku, yui; kandía.

Sa´noton. Chinangu, San Juan, Diniyute, Itiadi, Santa, Ranchu, Inkagua, Yukundí te Yodokintsi.

Va´aton tata. Ta kana tsindudu tamadi´indo a dokondo. Kuni´nindo ntsikintsi noo tsindudu; dadando huesutsi yuno´O te tavindu tsindudu a kudiki sa´ando xi huesu i´ni te ni´indo tata.

Nachon kana tsindudu. Ta nani´i Veendo; a ta iando ño´o i´ni a ta yo´o ni´ni sa´ando. Kui´ixi te makui kakando a makui chiko kúindo.

Inga. Ku saxi kutsi mitón kutu lusu saxi kitsi kuaton.


Venenillo

Árbol como de 4 m de alto, frondoso. Hojas largas, muy angostas, de 10 cm más o menos de largo por 1 cm de ancho. Flores amarillas. Frutos verdes, contienen una semilla grande, dura, que es el hueso. Tiene mucha leche pegajosa: no se seca y florece muy bonito. Se encuentra en los ríos, laderas y cañadas. Es de naturaleza caliente.

Localización geográfica regional. Chinango, Yolotepec, Acaquizapan. Joluxtla. Cosoltepec, Tultitlán, Tepejillo, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Los huesos sirven para curar el incordio: se caldea el hueso caliente de esta planta en el incordio y luego se cubre bien para que no entre el frío.

Causas y síntomas de la enfermedad. Los incordios salen por levantar mal un costal de mazorca, por pisar mal o por una torcedura, salen entre las piernas o en el cuello. Arde mucho y no se puede caminar porque duele bastante.

Otros datos. No se la come el ganado, solamente la ardilla gusta del fruto cuando está sazonado. A las hojas se les puede poner unto y se aplican en el vientre; se recomienda cambiarlas cada vez que se tuestan por el calor. Se encuentra en los ríos El Marcelo y El Curtidor.