Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Yate, Cabellos de elote
Yate

Idi dini ida itu, nanixi te kuixi, a ndiaxi a ndeixi a tonxi ta ni ichixi. Saaxi ta oko cm. na nanixi, Kanaxi yoo in a yoo uxi. Tatan vixin nduxi.

Kua´axi. Chinangu, San Juan, Diniyute, Itiadi, Santa, Inkagua, Rosari, San Miguel, Yukundi te Yodokintsi.

Vaxi tata. Ta ña kui´i nduchindo, a ta dachi kakan kuando, a ta ka´on no dadando. Kuidaxi i tsindo´o tekui chichini ta i yaxinte te nanchikote te ko´ondote tata tekui. Kuinita da kuchindote no dadando doko no ko vixinte.

Nachón kui´i nduchindo. Ta ndani´ivee kuando. kuii yatando, makui nakunindeendo. Dachi kakando ña xi´indo tekui i´ni, saxindo ña i´ni a xixi i´nikuando a iakuando ka ni ndasa. Makui dachindo ka´on no dadando, a dachindo toni toni.

Inga. Kuna´antsa, kui kaxindo ndiate yute ni xidoxi ntsidi kuachi vidixi te tatanxi. Ko´ondo tekui ntsidi doku nanchikote kuachi tatu ko´o i´nindote kidavi´ite xindo; dachi kukando kidate.


Cabellos de elote

Son los cabellitos que salen del jilote de las milpas cuando los elotes empiezan a crecer, son de color negro, café, morado, amarillo o en ocasiones verdes. Llegan a medir hasta 20 cm de largo aproximadamente. Salen por los meses de septiembre y octubre, en todas las siembras del maíz. Son de naturaleza fría.

Distribución geográfica regional. Chinango, Yolotepec. Acaquizapan, Joluxtla, Cosoltepec, Tultitlán, El Rosario (Puebla), Tepejíllo, San Miguel Ixtapan, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Sirve para los riñones, el mal de orines y dolor en el vientre: se prepara el té con los cabellos de un jilote o se agarra un puño (lo que agarra la mano) del cabello seco y se pone a hervir en un jarro de barro con medio litro de agua, se deja enfriar y se toma como agua, durante el día cuando se tiene sed hasta que desaparezcan los males. También se recomienda aplicar esta agua fría en el vientre.

Causas y síntomas de la enfermedad. El mal de orines proviene por haber comido muy caliente, la pitahaya, los nanches, la calabaza, los elotes o por haberse sentado en el suelo o sobre la piedra caliente. Duele mucho al orinar, y a cada ratito, le parte a uno el vientre como que arde al orinar. Los riñones duelen por levantar cosas pesadas, duele la cintura, no puede uno agacharse.

Otros datos. También se comen hervidos con los elotes, se puede toma el agua de los elotes pero fría porque hace daño, produce el mal de orines.