Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí del Valle del Mezquital, Hidalgo.
Ra B´atha, Ngetho Go Gehya Ya Nfadi Ma M´et´a Ya Ñahñu
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Nk´ami, Palo de golpe
Dodonaea viscosa (L.) Jacq.
Nk´ami

N´a rä ndäpo ngu yo metro rä hñets´i; yä xi xä nk´ami, xä ma ha hin ts´e xä nts´ät´i; nu rä fruta ko yä xi ngu xä ntheni ha yä nda xä nuni; gatho ya pa ja ha nu ya nda nub´u uäi. Xä ts´e ha ja ha yä t´o ho.

Habu kohi nu ya hnini habu ja nu ya hnini. Nxits´o n´e Santa Teresa Daboxt´a, rä hyodi M´ohai.

Hanja dä t´ot´e. Xä hño pa yä nguent´i; dä thoki n´a mit´i yä xi ha drä thuni ngu hñu litro de agua, drä tbutsui rä mit´a ndäpo habu xä ñ´u ha drä jost´i, drä b´obo mage´a rä mit´a ndäpo ko nu rä dehe habu bri thoki pa drä jots´i habu xä ñ´u, drä jabu hñuki rä pa, ha man´a xä hño de gä xui nubye hindi ätho; nu rä yuni rä ndä po ge´ä xä hño.

Hanja fudi rä hñeni. Ya nguent´i ngetho b´u da dast´i o dä fe´tsä n´a rä do n´ehe ha yä otsi; r´abu b´u pots´e ha ya t´oho n´ehe b´u ñ´eni rä nuni; dä kuent´i rä ua, rä y´e. Xi xä ñ´u ni xi hingi tsa dä ñ´ani; rä nguent´i xä pa.


Palo de golpe

Arbusto como de 2 m de altura. Hojas verdes, larguitas y no muy puntiagudas. El fruto con hojitas como rojas y semillas boluditas; todo el tiempo hay y la semilla sólo en épocas de aguas. Crece en las laderas de los cerros. Es fría.

Localización geográfica regional. El Sauz y Santa Teresa Devoxtha, municipio Cardonal.

Uso medicinal. Sirve para torceduras: se hace un manojo con las hojas y se pone a hervir en unos 3 litros de agua, luego se pone el manojo sobre la parte adolorida y se caldea (sobar), remojándose a cada rato el manojo en el agua caliente para caldear. Esto se hace unas tres veces al día y principalmente por las noches antes de dormirse; el olor de la planta es lo bueno.

Causas y síntomas de la enfermedad. Las torceduras se dan al resbalar las personas o por pisar en una piedra mal puesta en el piso o en un hoyo, al subir y bajar los cerros o por el juego de la pelota; se lastiman los tobillos, rodillas y las manos. Se siente muy doloroso y la persona no puede moverse a gusto; las torceduras son calientes.