Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí del Valle del Mezquital, Hidalgo.
Ra B´atha, Ngetho Go Gehya Ya Nfadi Ma M´et´a Ya Ñahñu
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Demza gä fani, Nuez de caballo
Demza gä fani

Ge n´a rä data za; yä xi xä nk´ami; däta, xä nxidi ha xä nts´at´i; yä doni ngu nt´oketho xä nk´ami; rä demza ge n´a rä nuni xä nk´ami nubye hinxä dä ha xä nkafe nubye ya xä dä; rä ngoho rä zäna rä jeya poho yä r´oho ha doni. Te ha rä t´oho; ge n´a rä ndä po xä pa.

Habu kohi nu ya hnini habu ja nu yä ndäpo. T´axai, Pijai, Bonanza, Texcädo, Dotu ga´tho rä hyodi M´añ´e.

Hanja dä t´ot´e. Pa dä thäi n´a rä b´ini xä nt´agi, rä b´ite n´a rä mexe n´a rä k´eñä n´e n´a rä ntsate rä tsatyo, dä thots´e n´a mit´i yä xi yä demza gä fani ngu n´a litro rä dehe n´ehe b´u nts´edi rä ntsate; nub´u dä nt´ agi n´a rä b´ini drä jost´i ha rä ne rä nts´eni dä thutsui nunä ñ´e thi. Drä pa m´i niaki o yo´ki rä pa, pa dä boni rä b´ini; ngu dä bots´e rä b´ini dä ne dä boni nub´u xä ñ´u ko rä ts´edi pa dä boni. Nub´u n´a rä jä´i xä za o xä mut´i n´a rä zu´e dra pa m´i; ko nu rä ñ´ethi ha dä suki rä nts´eni; nuna dä t´ot´e nsoko n´aki ha m´efa, nu rä ntsate dä ñäni.

Hänja fudi nu rä hneni. Nub´u to dä ñ´o ha rä mbonthi n´ehe nub´u y´o ha rä b atha, drä jut s´i ha dä ju yä do, ndunza, t´ei n´e mar´a; r´abu dä za yä b´ini o dä za n´a rä mbon´i. To dä me´tsi nuya tsudi rä ugi ha xä ñ´it´i nu yä ntheni.


Nuez de caballo

Es un árbol grande. Las hojas son verdes, grandes, anchas y puntiagudas. Las flores son como cadenitas de color verde limón. La nuez es una bolita mediana de color verde cuando cruda y café oscuro cuando es madura. En abril comienza a retoñar y florea. Crece en el cerro. Es una planta caliente.

Localización geográfica regional. Taxay, Pijay, Bonanza, Texcado, Dotú y Nicolás Flores, municipio de Nicolás Flores.

Uso medicinal. Para sacar alguna espina bien enterrada, la ponzoña de una araña o una víbora (V. mordedura de víbora) y curar una mordedura de perro: se hierve un manojo de hojas de nuez de caballo en más o menos 1 litro de agua o según sea la picadura o mordedura; cuando se entierra alguna espina se caldea (sobar) alrededor del orificio por donde entró, poniendo algo de este té. Se caldea (V. caldear) una o dos veces y tarda uno o dos días para que se salga la espina; cuando va subiendo a la superficie de la piel empieza a doler y doler por la fuerza que hace para que salga. Cuando la persona es picada o mordida también se caldea con el té y se lava la herida; esto se hace una sola vez y en poco tiempo, según la mordedura, se sana.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando se camina por el monte o se anda trabajando en el campo, se alza o se agarran piedras, troncos, hierbas, y otras cosas; entonces a veces se entierra alguna espina o las personas son mordidas o picadas por algún animal. Al suceder alguna de estas cosas, se sienten punzadas y como que arden las heridas.