Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Tincl, Chicura
Tincl

Hehe hant ihiti hipiix hanl coipatiaax tazo imac coih taax ah iti coix cmiyaat, istaalca coi taax xpanams yail coil haxcöicoopolo cahmaa, xo tooxix cmaax haxmimaaxato, haxmicölao, iti coi hiiyaataj quih taax hehe ipaazix imiis haxtitajijo iti mooi. Yapotx zi iti miih ihaa. Iis quih taax cacöl ihaa haxmimaxato. Hant pticaatazo coh iti moocöp, haho quih iteel tintica xah, hant hast iti ihom quih moos iti moom, hamt caaitic xah, hantipzx tintica moos iti miiticol. Hehe hant ihiiti coxp xah, hamisj, hehet cosiaat coi taax quicoot taapx moocöp.

Hant iti yaacp coom. Haxöl ihom xah, Sacaaix xah, Taax haha.

Ziix icoihiipe quih coi haa ac. Iixai quih tpaaztoj maax icmiipe cmique cmaam iquiit cmaa hapx coom hizqui zo haquix tiihx ihaait isooj quiij iti mootaa ihoocö cpazjc quih haquix icaap itcmaax hizaax ocompaah. Ziix ixaai hapaaztoj hipiix isiicahx haait himooc cpaazjc quih copöctim taax cmaax cösahacatx haha. Cmaam iquiquit imaa quih taax tincl istaalca quih ziix quih an oo tpacaat tahmeequex compaas, hizaax ocoihapaacta paapxa taax zaah quih siimiha, oxihapaacta cahx cmaax iquiquiit isiiya haa. Ziix quih iti cötpaacta coi caá mooquepe ac.

Ziix quih inqueepe isooj quiij iti cahca xah. Cmaam quih hizaax imaixaj taax iquiit coom hapx iqui siintamax ihaiit caap hanxö himooco cpaazjc iha. Ziix quisaax cmaam hizquih siiquiit piix ziix hapahiit quih hanxo isiihiit haha, hizaax aiisoj coipoohtax cmax isaax siixaja haa, iquiit coom hapx isoom aisaax hant cois cmaiis ahaa. Cmaajic paac haquix toomx xiica quistox zo toii hahocöp itcmaaho, isxeen aanquij tiix ahtapi maax hizaax ocompaacta, zaah iti cmique cmaam hizquih psaac itacö impaah oxtpaacta xox haax caapi quih taax haax an oo cötalimx isooj an coom haaxixapz taax imiis. Hizaax ocoipaacta hehe iyaat hapaaztoj isxeen aanquij samaatj caá quih taax caahcaail ihaa.


Chicura

Es una rama que mide cerca de uno y medio metros de altura, las hojas son verde obscuro, cuando se secan se ponen de color café, son largas, en la orilla tienen piquitos como el serrucho. No tiene flor. Las semillas son grandes y de color café. Se encuentra en lugares planos, a orillas del camino, en terrenos pedregosos y arenosos como el de los arroyos. Crece junto con la rama blanca, sangrengados y otras ramas espinosas.

Localización geográfica regional. El Desemboque, Punta Chueca, Kino.

Uso medicinal. El cocimiento de la raíz es bueno para detener la hemorragia que les pega a algunas mujeres después del parto. Se toma como agua de uso hasta que pare la hemorragia. Las mujeres que no pueden tener hijos, hierven cuatro tazas de agua y le ponen unas hojas de chicura y unas ramitas de cardo, toman tres tazas tibias al día hasta que se pueden embarazar (V. esterilidad femenina).

Causas y síntomas de la enfermedad. Las mujeres que tienen anemia, están muy débiles y a la hora de sanar se les viene mucha sangre. Una mujer que va a tener hijos debe alimentarse bien para que esté fuerte y no sufra cuando nace el niño. Algunas mujeres no pueden tener familia porque tienen frío en el vientre (V. frialdad en la matriz), esto les pasó por no cuidarse en sus días de luna (su ciclo menstrual), por mojarse con agua fría, por salir al viento helado, necesitan cocimientos de hierbas que las calienten por dentro.