Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Coax, Batamote
Coax

Hehe hant ihiiti hipiix cacooj iha hanl coi patiaax taazo imaac coih taax iti cmicösxaj. Istaalca coi quih haxmoiplamo, xpanams yai coil haxcoi maaixajo ihmaa, iyaataj coi taax yapötx cmasool haxcoi maaixajo ihmaa, haxcoiyaxpo coi miih. Iiztox cocj hizaax t´hamaax cmaax iti coxalca ha. Cayaaj aacoj xah, hazooi imal quih icozim quih an oo caap xah. Ihasii quiipe ha. Hant quih iti yaacp com tiix hamt quixeele quih, hant caiitic quih, hant ipzx coom moos an oo coocöp ihaa. Xaapij xah, conee coi taax itaiinim hapx quiyaat iha.

Hant iti yaacp coom. Socaaix xah, Hahöj iitcoj xah, Haxöl ihom xah, Tahejcö quiij xah.

Ziix icoihiipe quih coi haa ac. Itaajc quih tpaaznij maax haax quih itaainim hizaax ah coopaaisx ah coopaaisx icamapoxlilca quih ihiicai oaah quih cötah naxz maax oxah teemeex incaam. Quiliit copoxt coi soocöp ac taax, istaalca coi poopaaznij quiliit coi cöspaaisx haha. Zaah xah quih coi hiitai coi siih haha hizaax ocoihapaacta. Quiisxeen ac poojizi taax, itaajc coi poopaznij taa´ pooneeque taax ziix quih an oo poopaacax spaasi ha. Ziix quih iti cötpaacta coi mooquepe xah.

Ziix quih inqueepe isooj iti cahca xah. Quiliit coi moocöp taax zaah quiij taiixaj quiliit coi hanso coi tahootij maax hizaax ocompaacta, xeepe com haii an oo moocaa quih iqui cötiih. Hizaax moos ocompaacta xiica quistox quih paac haquix toomx haix ziix caacaixaj zo isoolca coi iti tmiih moos hizaax ocompaacta. Icaamapöxlilca quih taax iti cooha quih haquix tiihx inail itaalc com iqui icaai haxcooplo quih coimaanim, oxtpaacta moos quinail com taahsiimtax maahtaxamaam, quinail com hamac ihaxcomaatj, iti coi caa oxo icaazoj iha, hant quih hanxö tpeemii iti cötacaax maax cmique coi yaacaixaj iha, xo quisil quih coiti cötpaac ax xox coi maaicaiixoj iha. Icamooquepe hipiix hant toox cahöjoj quih taax an oo caaf ihaa, xiica quistox Conca´ac coi ipaacta xahaa tahcax hezitmiisoj, quij an oo taazcamx icamooquepe hipiix coomj, hant ihmaa toox cahjoj quih an oo taazcamx iti coomj. Quiisxen ac maahjiz ipaacta xahaa tahca maax hizaax aiitah haa ma, hai xah, moos ziix quih hapahiit miizj paa taa imaam taax moos oaah iha, hant zo cötquiij haxtamaax ziix quih hapahiit tahcaapj coox tpahiit maax moos quisxeen ac maahjiz.


Batamote

Es una rama que crece grande, mide cerca de uno y medio metros de altura. Tiene hojas alargadas, de color verde bajito, en la punta de las ramas hecha flores amarillo claro, casi blancas, aparecen en dos temporadas: marzo y septiembre. Tiene olor bonito. Crece en suelos húmedos, arenosos, en los arroyos, junto con carrizo y coné.

Localización geográfica regional. Punta Chueca, Kino, Desemboque, Isla del Tiburón.

Uso medicinal. Se hierven unas ramas de batamote en un bote de agua y se lavan las llagas de viruela para que se sequen. Para que crezca el pelo, se lava todos los días la cabeza con el cocimiento de las hojas. Para el dolor de estómago, se hierve una ramita en una taza de agua y se toma tibia.

Causas y síntomas de la enfermedad. El cabello no crece porque se reseca mucho con el sol y la brisa del mar, también porque a la persona le faltan vitaminas. La viruela es una enfermedad que llena a la gente de llagas negras, pega mucha rasquera y calentura, da una sola vez en la vida, a la gente que no les pega de chicos les da de grandes y entonces es más fuerte. Está enfermedad llega de lugares lejos, a la gente le ha dado cuando va a Hermosillo u a otras partes lejanas.

El estómago duele cuando se llena de gas, porque la comida no estaba bien cocida o se comió apurado.