Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Xoop, Rama sagrada
Xoop

Hehe hant quiiti hipiix iti coicösxaj ac taax iquiquinol tazo imac coiih cah iti coix cmiyaat. Istaalca coi taax pxpanams yail coil haxcöaaixajo ihmaa. Iyaataj iz hizaa quiitoinlam tintiica istaalca cah cmaanim. Ihasii quih taax caixaaj iha, toox cöqueetim xox coi mahsiio, hanso haxcoinquino cötpah xox ihasii cap hant quij compaazlax, yapötx zi itcmaxi iho, iis haxtocnalca coi heel ac haxcoicoopolo paac iti moxaalca. Quiisil tpaactim maax ihasii cap tiix ijiizi quih an oo miih, cöequeelcam tanticaat moos ipaactaa quiimiis. Ziix hapahiit zi ihmaa ha. Ihapl xah icoozim taax t´haa maa haquix quih iha. Itaajc an oo coiplam coi taax iheel coicoopol quih taax ihma. Hehyeen xah hast iixai com ah iti moocöp. Hehet hizaax quiicot taapx hant zo cmiip, ptaact xah, xeescl xah, quiicot miiti. Iti yaacp com tiix hamt caiitic xah, hant cahstancoj quih moos haha, hantipzx com taax iti moo taa hapx miyaataj.

Hant iti yaap coom. Socaaix xah, Tahejcö xah, Haxöl ihom xah, Hahöj itcooj xah, Saps, Ziipöxl iifa xah, Zaaj quihoj xah an oo coopöp ihaa.

Ziix icoihiipe quih coi haa ac. Quiliit hant yaat quih cöspaai taax, iis coi tahnezj maa ctapöj maax cmaax haax caapl quih cötahainim quiilit quiij compaaisx zaah quih coox caah hizaax ocompaah. Hayeen ac moos cmanax cmique cahoxp iha, quixeen yailoj xah. Xiica camont quih cösahcoix taax inailc coi tahtapoj haax an oo paquiim hant zo cmoii. Haax hizaax t´haamoc maax quiyeen ac compaai, hant fiimax haax caapl quih compaaisx. Ziix quih iti cötpaacta coi caa mooquepe ac.

Ziix quih inqueepe isooj quiij iti cahca xah. Ziix quisaax quih zo haquix tihx ilit coi hant moiit tax, tiix ziix quih hanxö isxeen cooccaa ha t´hamoc maax iquiim zo seehe coi maaha, imtalca coi ahtax ahpticmatazo hizaax ocompaacta, taasaaquim maax ilit copöxt coi ooxtax hant mooit. Quiyeen ac moiilojx xiica camaant quih iti moomtax quihaait caap taax ahtihizlc maax hizaax ocompaacta. Zaah quiiti quihx icaatax caahx ihmaamoc, taax aiitah haama. Zaah xah, hant quiij tiix ipaacta xahaa tah maax quinail itacl com imaamipaala.

Ziix quih ihmaa quih moos iti coi paii ac. Xoop iyaat quih taax ziix an oo mahfain hatecloj iscaax ptiimistaj caah ocompaah. Hizaax ocoipaacta ziix quiipe quiij quisooj quiij hanxö coiisitai ha. Hantaacomx quihiliiti quimoocl ac taax an oo paah.


Rama sagrada

Es una rama que mide más de un metro y medio de altura. Las hojas son de color verde subido, una rama está formada por muchas hojitas. Tiene aroma muy fuerte, de lejos ya huele, nomás lo tientas y se desparrama el olor. No hecha flor, da unas bolitas de color guinda obscuro, cuando se parten huelen enchiloso, igual que las ramas, no se comen, aparecen en tiempo de frío y en el calor.

Los palos de las ramas son de color guinda. Crece en el monte, en la falda de los cerros. Se encuentra junto con ptact, salvia, en suelos arenosos y pedregosos, cerca de los arroyos.

Localización geográfica regional. Punta Chueca, Isla del Tiburón, Desemboque, Kino, Campo Los Dos Amigos, Las Víboras, Sargento.

Uso medicinal. Se usa para la caída del cabello. Las bolitas se machacan, se les pone agua fría y con esta agua se lava el cabello todos los días. Para blanquear la cara, quitar las manchas o granos, se machaca la cáscara y se deja reposar en agua. Esta agua se pone todas las noches en la cara y se lava en la mañana con agua fría.

Causas y síntomas de la enfermedad. El cabello se cae cuando la gente se preocupa por todo, no duerme bien y es nerviosa, cuando se peina o se lava la cabeza, se le caen mechones de cabello. La cara se mancha o salen granos cuando la persona tiene sucia la sangre y camina mucho en el sol. El sol y la tierra hacen daño a la piel (V. paño).

Otros datos. A una rama de esta planta se le ponen tiras de trapitos de colores y se usa para la buena suerte, se pone en la cabecera donde duerme la persona.