Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Seri de Sonora.
Conca´ac Quih Ziix Icoihipe Hehe Iyaat Oaanloj Coi
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Cotx, Incienso
Cotx

Hehe hant ihiiti hipiix iti coix coi hixaat ac taax hanl coipatiaax cocöj imaac coiih caah maa. Istaalca coi taax hantimaac imiis, moos haxiaxpo coi miih. Haxtpeetilco haximaiitxo. Itaajc iti quiticool coi haxmoosclo. Yapötx coi taax cmaasol iha iiztox cocöj hizaax ah t´haa maax moopötx. Caayaj zaac xah caayaj acoj xah. Ziix quih ihasii quiipe taax ihmaa yapotx quiij. Hant quih iti yaacp com tilx haho quiitel com xah, hehyeen xah. Hehet ihmaa hizaax quicoot taap moocop, sepool xah, coosi hant, ihiiti xah, hatajipol xah, hant ipzx quih moos an oo miip, hant cahstancoj quih iti miiticol, hant caaitic com xah.

Hant iti yaacp coom. Socaaix xah, Hahöj itcoj xah, Tahejcö xah, Quipcö aanicahemc xah, Saps Zipöxl iifa xah, Zaaj c´heel xah, taax maa iti coocöp iha.

Ziix icoihiipe quih coi haa ac. Cotx istaalca quih sepool ixaai quih an oo tpeemozx tpaztojx impaasi, icaazxi caixaaj quih iti cöpoocax hoxicaapacta cooxcahx ziix aniicosi quih an oo poopacaax spaasi ha. Ziix quih iti cötpaacta coi mooquepe xah.

Ziix quih inqueepe isooj quiij cahca xah. Icazxl cap tiix hanso tcoo coiihj iha xiica quistox queej xah, xiica quizil xah. Hataap cöotj ipniij ac taax imaajcozt. Hizaax ocoipaacta ac, ihaapl caap haxiquitojoz maax cötafp cmaax oximpaacta, xeepe quiteel com tiix caapli haa taax ahaitah haa ma.

Quiipi zitac xah, quislicootaj ipaacta xahaa tahcaa maax ziix quih cjiizi quih caaixaj taax coi mitaai, oxtpaacta ma tazlx hataap quih taax iteen ac an oo moo taax ihmo impaazjc. Cocöpoomipix cmaax haait hapajajc quih taax iquiscaaij ahaa. Hizaax ocöpopaactax iteen ac haait quih an oo moosaa ha.


Incienso

Es una rama que alcanza uno y medio metros de altura. Las hojas son de color cenizo, casi blancas, un poco redondas y blanditas. Los palitos de las hojas también son de color cenizo. Florece de color amarillo en los meses de febrero y marzo, las flores tienen aroma bonito. Crece a orillas del camino, en el monte. Se encuentra junto con cosahui, choya, atajipol, en los arroyos, en suelos pedregosos y arenosos.

Localización geográfica regional. Punta Chueca, Kino, Desemboque, Isla del Tiburón, Campo Paredones, Los Dos Amigos, Campo Egipto, Sargento.

Uso medicinal. Se hierven unas hojas de incienso y unas raíces de cosahui, peladas. Este cocimiento se toma para la tos fuerte, se toma un vaso cada vez que se tose.

Causas y síntomas de la enfermedad. La tos les da igual a personas grandes y a chicos. Tiene gripa y duele la garganta. Cuando cambian los climas, en la orilla del mar el aire está muy fresco. Duele el pecho y la espalda, hasta el pulmón, sale mucha pus cuando tose la persona. Si no sana pronto se hace tuberculosis, entones sale pus con sangre, por la boca.