Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Totonaca de Papantla de Olarte, Veracruz.
Xa Tatzok´ni Lic´uch´un Tutunacu Xa Lac Kachiquin Xla Olarte, Veracruz
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
K´atapachat, Manzanita de monte
K´atapachat

Hua amá aktum aktzú quihui aktutu metro xlilanga, ik xpak´enitni litasi la ha xla tulipán, pero mas laktzúy lak´xak´ak´a. Ik xanat lakspinini, chu ix tahuac´at na lakspinini. Xana xlihuac´ k´ata. Staka nak xpaxtunitni tíjia, nak kacurralni, nak kalikuxtutni y nak- k´aquihin.

Aná niku la´. Adolfo Ruíz Cortinez, Allende, Aktzu tzukswat, Ak´pulut, Belizario Domínguez, Cazuila, Emiliano Zapata, Joloapan, Kachiquín xla Olarte, Kak´atit, Kapuksnanquihui, Katzukswat, Lank´a puxka, Lánxtalakawan xla Juárez, Morgadal, Pueblillo, Puksnanquihui, Puxni, Saksi ch´uch´ut, Sombrerete, San Pablo, Unión y Progreso, Xk´am, Xkh´oyot sip´i, Xtakni puxka, Xtakni taxtunú.

Lic´ uch´un. Lic´ uch´ unkan para xla pasipat. Lakxapakan ik xpak´enitni y lak´munukan nak k´ahuihui ch´uch´ut, tzikikan y k´otkan xa pupun. Nachuná tlan quikan pagkau xpak´en, tlan lak´chak´enkan y huakan xa stak´a.

Xquiltzukut y xa tatat. Amá ti ka´lhi pasipat, stok´o u´n, sipani nak xpan y lakak´a, masqui-tz´iná pero kanixnihuá.


Manzanita de monte

Es un árbolito pequeño, de 1 a 3 m de alto. Las hojas son como las del tulipán, pero más pequeñas y ásperas. La flor es roja y el fruto es rojo. Florece todo el año. Crece al lado de los caminos, en corrales, matorrales y en el monte.

Localización geográfica regional.Adolfo Ruíz Cortinez, Agua Dulce, Allende, Arroyo Grande, Arroyo Verde, Belisario Domínguez Cazuelas, Cerro del Carbón, Chote, El Carrizal, El Cedral, El Cedro, El Palmar, El Palmito, Emiliano Zapata, Joloapan, Morgadal, Papantla de Olarte, Polutla, Poza Verde, Pueblillo, San Pablo, Sombrerete, Totomoxtle, Unión y Progreso y Vista Hermosa de Juárez.

Uso medicinal. Para curar el "dolor intestinal" las hojas se refriegan en frío en agua, luego se cuela el hervido (té) y se toma (V. dolor de estómago). También se pueden cortar diez hojas se lavan bien y se comen crudas.

Causas y síntomas de la enfermedad. Las personas con dolor intestinal tienen adolorido el vientre, cómo aire y temperatura, que aunque poca es permanente.