Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Yaqui del Valle del Yaqui, Sonora.
Jiak jua Jittoa, Sonora
[ ]  [ ]  [ ]  [
Nombres botánicos
]  [ ]
Uu ju´upa, Mezquite
Prosopis juliflora (Swartz) DC.
Uu ju´upa

Inii ju´upa bwe´u juya siimekut sisíwe, waejmat sesewa into tataka. Inaka juata senu aa teune um. Ume gojnaiki jiak pueplompo yeu tajtia aayuk.

Aa jitto u.

Tarn wantiam, senuk purgaroa betchiibo, eoteewanmta, baá ae mukwamta: Tam wanteteko uka ju´upa beata uka tasalik waiwa wemta aa poponaka um tam gojo´oku atti aa yechaane, junue bea koon chaatune.

Omo purgaroa baeteko into uka ju´uoa beata uka tosaik aiwa wemta, baji taiwapoaa pinsisimne junak béja bojti taitine, junak bea uu siime jaiti machiria yeu simne; kaa okoim bwaane ni kowi wakajta ojita binagrekamta. Eoteateko into senu ili sawata pinnée, junae bea kaento eoteene. Báa ae muketek into uka ju´upa beata uka tasaik waiwa weemta chunsisimne, junak bea kaatua báa ae mukné.


Mezquite

Es un árbol como de 10 m de alto, el palo es café obscuro, roñoso, las ramas tienen espinas blancas. Las hojas son chiquitas, de color verde obscuro. La flor es de color amarillo, como esponjita, en forma de gusano. La fruta (péchita) es un ejote largo, delgado, de color amarillo, que crece en racimos. Florea en mayo. Crece en los bajíos, en los llanos y en las faldas de los cerros.

Localización geográfica regional. Torim, Vicam, Potam, Loma de Bacum, Huiribis, Loma de Guamúchil, Belem.

Uso medicinal. Para dolor de muela: la parte blanca de adentro de la cáscara, se machaca y se pone un pedazo en la muela picada como tapón. Como purga, para quitar las manchas de la cara: se mastica un pedazo de lo blanco de la cáscara por tres días, para que se limpie el estómago; da diarrea, por lo que se recomienda no comer con chile, vinagre y carne de puerco. Para el vómito: se mastica sólo una hoja, se chupa el juguito. Cuando está triste porque se murió algún pariente, cuando se va a un entierro o a un velorio, se sahuma por tres días con mezquite, hojas de romerillo, gocoyaqui, cáscara de naranja y maíz (V. anginas).

Causas y síntomas de la enfermedad. El dolor de muela da por no lavarse los dientes, por comer mucho dulce. Se siente dolor de oído y de cabeza. Se tiene la cara con manchas, cuando hay mucho calor en el estómago, porque tiene el estómago sucio, se siente como una bola en la panza y dan ganas de vomitar. Se cree que cuando la persona está triste por la muerte de un pariente, es que el espíritu del pariente muerto lo asustó, lo mismo pasa si va a un entierro o a un velorio (V. susto).