Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Cora de Jesús María, El Nayar, Nayarit.
Cuyej tu´ upij tu tyi´ guatarij, naayerij mej tyu´ ugu´ atyaj chusetyej mej chej, El Nayar, Nayarit
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Muatajrixa´a, Chicharroncito
Croton sp.
Muatajrixa´a

Aitüij ein aünaütu´upic, xuitzi guara´a. Tu´upij tü guatü´ü `alli´i cumu quaíca metro; suanyi ü xamue´iran, anasei xütye pu tütü´ü mee, ru´ara an apuan, ajta aityajuxa´ame eigua u etyen, tyaumua, ana´usaüre´eme ü taca´iran `uravi´i tyaumuavi´i ruxa´a putyi´icaj´uxa´amee tyaumuavin ü cüya´aran ajta xamue´iran.

Yaa puj ti´i rátyaguájmee. La Concepción, La Pista, Las Huertitas, Santiago, San Francisco, San Juan Peyotán, Santa Rosa, Ixtalpa, Huaynamota.

Guatarij. Ya pu tyi´iguátarij: irauyatsan pu ü xamueiran nain cüya´aran tü´üquij irayen tüpu´a arijtá u´uta´imün, para tü´i ü cün `urun tüpu´a icustj tüpüna´a, tü igouguatyen hasta `achu tü puan xücaj cün ruxe´eva´a `amej.

Yaa pu eincüm tyi icuinye yaa pu tyu´ase. Tyu´ucu´í tyu´u ucá, aüpuj tü pü ícuasta tüjpüna´a, tüpu´a cáj tyu´uca´any. Tü arautacu´ine metyu u cáátse´e, tyi va´acui tyamua atete´e, tüpua ira´a aacaj, na´ari ajtau muanytya´a mu `agua, ayé cha´ata tyi va´acui tüpu´a eigua tyu´ucu´any guápü´ú.


Chicharroncito

Planta que mide hasta 3 m de alto. Hojas talluditas, de 6 cm de largo, verdes por la parte de arriba y con muchos pelitos (pubescencia) por la parte de abajo, por lo que se ven de color amarillo. Las flores se dan en bolitas agrupadas, de color amarillo, al igual que tallos y hojas están cubiertas de pelusita amarilla.

Localización geográfica regional. La Concepción, La Pista, Las Huertitas, Santiago, San Francisco, San Juan Peyotán, Santa Rosa, Ixtalpa y Huaynamota.

Uso medicinal. Para el tratamiento del empacho: se hierve un manojo de ramas en 1 litro de agua y se toma como agua de uso, durante el tiempo que sea necesario.

Causas y síntomas de la enfermedad. El empacho es un padecimiento que pueden adquirir niños y personas adultas por comer alimentos en exceso o que no están bien cocidos, como el pan; se siente el estómago recargado y duele, el enfermo se siente desganado.