Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Cora de Jesús María, El Nayar, Nayarit.
Cuyej tu´ upij tu tyi´ guatarij, naayerij mej tyu´ ugu´ atyaj chusetyej mej chej, El Nayar, Nayarit
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Ca´aruj, Guayaba
Ca´aruj

Aitüij ein aünaütu´upic, axuitzi guara´a. Ca´aruj cüyé pü pürücü `achu pu tamuamuata´a puan metros guatü´ü `alli´i, tün ancurau uminaj pu `alli´i ü cüya´aran, ru´aravin pu tyaxamuei tsutsuime u tün eitya muanyme u etyen, cuaina ü xutairan, tyaarai, u tacairan tyaguaira´a, u´uraj tyaumuavi´i pu `alli´i tüpu´a arij guatyacuasti. Eigua pu tyaari´i, ajtá eigua uraajtse´e. T-Tyaurij pu puemya´a `alli´i `anajtaj, pero ajtá guau ma agua ajchij etse. Cueiri i ü tacairan.

Yaa puj ti´i rátyaguájmee. Las Huertitas, San Francisco, San Pedro Ixcatán, Huaynamota, San Rafael, Higuera, El Guayabo, La Concepción, El Gavilán.

Guatarij. Tü u´urun tüpu´a i´icastyagua: iraüjyaatsan puj hasta qui cai aucuanéj, ü manguj xuta´ij, ajtaa muxcáj xuta´ij, ajta´i aüna ca´aruj xuta´ij, ajta tyi´itü bugambilia xuta´i amuan, nain pu´i tyi irauyatsan tü´ü quij iraayen aüüna ü áj gua´apua guaicaj vaso tüjpüna´na hasta qui cai u´urun.

Yaa pu eincüm tyi icuinye yaa pu tyu´ase. Castyagua; naimi´i tu ramu´aree tyi´itü tü pü tyi´i castyagua, ajüpu cün tyü´utacastyagua tüpu´a tyi iru´urácui ü ruxaünyme etse; na´ari caj na´a tü `imu´ucasa´a na´a capú ru´u guápü´ü `atyeere, ca´anacan pu guatyapu´ari.


Guayaba

Árbol (palo) hasta de 10 m de alto, de tronco torcido. Hojas con pelitos (pubescencia) por el revés de color verde opaco, olorosas cuando se restriegan. Flores blancas, fragantes. Su fruto es redondo, de color crema, oloroso y con muchas semillas. Las partes tiernas están muy peluditas. Planta que siempre está verde. Crece en huertos.

Localización geográfica regional. Las Huertitas, San Francisco, San Pedro Ixcatán, Huaynamota, San Rafael, Higuera, El Guayabo, La Concepción y El Gavilán.

Uso medicinal. Para el tratamiento de la tos: se hierven unas flores de mango, de algodón, de guayabo y de bugambilia en 1 litro de agua y se toman dos o tres vasos del agua diariamente, durante el tiempo necesario. Para quitar la diarrea: se come el fruto.

Causas y síntomas de la enfermedad. La tos es causada por el frío o en caso de no cuidarse cuando está enfermo de catarro o que duele la garganta. Cuando la tos es fuerte puede presentarse calentura o fiebre y dolor de cabeza, la persona se siente desganada.

Otros datos. Su fruto es comestible.