Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Cora de Jesús María, El Nayar, Nayarit.
Cuyej tu´ upij tu tyi´ guatarij, naayerij mej tyu´ ugu´ atyaj chusetyej mej chej, El Nayar, Nayarit
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Üjcuaj, Kaaxi, Mostochi, Copal
Üjcuaj, Kaaxi

Aitüij ein aünaütu´upic, xuitzi guara´a. Cüyej anxu metro pu ájtütü´ü `alli´i tün pausaaraj ajtá mestí ü cutsapa´aran tü ajta ü xamueiran, eigua pu tya´aca tü ajta üxamueiran, ü taca´iran uraj pa´uvi´i tün pu´a ájta cütsimuaravi´i tüpu´a arij gutyaca´ana, sei pu´u. Uraj `ajtse´e caj pu ty´i cajuxa´amee ü xamueiran ü cüya´aran tyacuane´e vi´ityycan. Cabaütsü´ü pu `alli´i ü xamueiran `anaj noviembre ajta junio etse, viita´a pu xu´utaj. Utsitaj pu gu´au.

Yaa puj ti´i rátyaguájmee. El Segundo Paso, El Sabino, Las Huertitas, El Pozo, El Almacén, El Panteón, El Guamúchil, San Juan Peyotán, Ixcatán, Huaynamota.

Guatarij. Tüpu´a i´ícastyagua, irauyaatsan pu ü cutsapa´aran, tü´uqui iraayen tü´ütaj `uta´imün ruxa´a pu´u ty´iguátarij tüpu´a ü xamueiran.

Yaa pu eincüm tyi icuinye yaa pu tyu´ase. Castyagua: naimi´i tü ramu´aree tyi´itü tü pü tyi´i castyagua, ajüpu cün pü tyü´utacástyagua tüpu´a tyi íru´urácui ü ruxaünyme etse; na´ari caj na´a tü´ímu´ucasa´a na´a capú ru´u guápü´ü `atyeere, ca´anacan pu guatyapu´ari.


Mostochi, Copal

Árbol hasta de 7 m de alto, de cáscara rojiza, brillante, al igual que las hojas es olorosa, a los tallos les brota una gomita pegajosa. Las hojas están cubiertas de pelitos (pubescencia). El fruto es una bolita de color rojo obscuro cuando madura y tiene una semilla. Florece de noviembre a junio en época de lluvias. Durante la época seca del año pierde las hojas. Crece en el monte.

Localización geográfica regional. El Segundo Paso, El Sabino, Las Huertitas, El Pozo, El Almacén, El Panteón, El Guamúchil, San Juan Peyotán, Huaynamota e Ixcatán.

Uso medicinal. Para el tratamiento de la tos: se cuecen unos pedacitos de la cáscara en 1 litro de agua y se toma como agua de uso durante el tiempo necesario, la cáscara se puede substituir por las hojas.

Causas y síntomas de la enfermedad. La tos es causada por el frío o en caso de no cuidarse cuando está enfermo de catarro (V. gripa) o que duele la garganta. Cuando la tos es fuerte, puede presentarse calentura o fiebre y dolor de cabeza, la persona se siente desganada.