Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mayo de la Región de Ahome, Sinaloa.
Juyam Jabeta Jijitome Mayo Yoremata Anepo Umu Ahumempo, Sinaroapo
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Kaung chuukim, Guachaporom
Kaung chuukim

Ii juyá amelia metrota yoyotu; ume sag´guam bat´tem jiepsim bebena, ilim sebuak; ju seegua ili cremitatolasi, ilitchi; ju taka ili bola güichákame. Siime buiampo yoyotu ka yun baakapo, piesapoau mimika, sime guasuktiriak yoyotu. Juyá un´na sebepo jipugua.

Jak benakusu teigua itóm nasuk. Esperanzapo, Guaitana, Mochimpo, Charaypo, Pochotalpo, Vinateriampo, Constanciapo, Ahuempo.

Jitasu ai jijitogua. Ume tekoriam bechiibo ume sagua sisialim am tutuxnake juanai taskarim benasi a yaanake ju ságuata beechi anai acha sumana senu taguarita yumau nukisi. Chikti taapo acha orenake awua ug´guay nukisi. Sikipuria guantiriam bechiibo naiki o mamni takam, iliki abari jimpsim entok uka ajia ili takata amelia litro baampo am bakna anai baij tazam teguapo jíina ke jibuaka.

Jitasu a jojoa entok jachisu au nanatia au kokoa.

Ume tekoriam mancham benam´me anaim kokoa entok ju beegua bia tenasi tatagua, namaka. Jabetachim yeu sasaka a tekipanoayo anai barut´tina, ka au ubako ju barut´tiria guaguake anaim yeu sasaka. Ume sikipuriam guantiriam taijtariata benasi a in´neanake anai jabetat güegüeche jitá tat´tak buako o yun cafeta jeko. Ka jitá sebek jína´ke.

Guate jitá taayaguame. U jit´tua ume tekoriam bechiibo toro chú´kam´mei a yomarianake, uka parcheta agua ug´guako umui acha orenake. Ume sikipuriam guantiriam bechiibo, uka man´ña juyata baknake anai a guantepo parcheta benasi acha orenake, acha sumanake anai juchi yeu machuk agua ug´guana.


Guachaporom

Hierba como de 50 cm. Hojas con forma de corazón, un poco alguatosa. La flor es cremita-blanca, chiquita. La fruta es una bolita espinosa. Crece en todo tipo de terreno con poca agua, hay matas todo el año. Se le considera de potencia fría.

Localización geográfica regional. Esperanza, La otra Banda, Mochis, Charay, Pochotas, Vinaterías, Constancia y Ahome.

Uso medicinal. Para los jiotes, las hojas verdes se machacan y se hace como una tortilla del mismo tamaño que la mancha y como un parche se amarra y se deja hasta el día siguiente. Se repite diario hasta que se quite el jiote. Para el dolor de riñón unos 4 ó 5 frutos, un poquito de cabellos de elote y una bolita de la semilla de guásima se cuecen en medio litro de agua tomando tres tazas diarias antes de cada comida.

Causas y síntomas de la enfermedad. Los jiotes son como manchas que duelen y la piel queda como cáscara de palo, maciza. Salen porque cuando uno está trabajando suda y si no se baña se seca el sudor. Con el dolor de riñón se siente ardor y viene por comer cosas calientes o tomar mucho café. No se toman cosas refrescantes.

Otros datos. El tratamiento para los jiotes se completa con la goma de toroton que se aplica después de quitar el parche.

Para el dolor de riñón aparte de la toma, la planta de chichiquelite se muele y se pone como parche en donde duele el riñón, se amarra y se quita al otro día.