Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mayo de la Región de Ahome, Sinaloa.
Juyam Jabeta Jijitome Mayo Yoremata Anepo Umu Ahumempo, Sinaroapo
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Akqui, Pitahaya
Stenocereus thurberi (Engelmann) Buxbaum
Akqui

Ii juya ume echóm ben´na te umu naguapo naateka yun basiuriam jípure entok ché yun canalim jípure; jusegua tosali, lila o ili saguali entok ju segua nagua sikili; ju taka ili bola siali anai u guakas ili rosa o tosali. Kagüimpo yoyotu o juampo kechaguako, marzo o abril mecham´met sesegua. Juya sebechipo jipugua.

Jak benakusu teigua itóm nasuk. Coloradopo, Rinconal kaupo entok siimachi Ahomempo, Carapuepo, entok Chojimpo.

Jitasu ai jijitogua. Jita animalta jabeta jujako o keko uka guakajta goi litro baampo a bakná anai kie baam benasi a jína o uka guakajta a kat´tiaka a sokarianake anai sankom´ mei o fajammei achá sumanake animalta jujakapo o a kiripo.

Jitasu a jojoa entok jachisu au nanatia ju kokoa. Kichichiti eenake, guantinake, babá´ja anai golpe tenasi bibit´tu jabeta nin mumuktua.

Guate jitá taayaguame. Ju segua ume akim´met bat yeu sisimeme bejá agua etapolatuk a chuktianake anai güegüepul ili saguam´met dios noknake uka bemeta atencionta teu bechiibo jabeta jabem baritiagüi. Baij taguarim nasauku a yaanake anai uka taguata yumapo bejá jabetau yebijna u beeme.


Pitahaya

Es una planta muy parecida al echó pero con muchos brotes desde la raíz y con más canales. La flor es blanca, lila o amarillita y la raíz de la flor es roja. La fruta es una bolita verde con la pulpa rosita o blanca. Crece en los cerros o plantada en las casas, florea en marzo-abril. Se le considera fresca.

Localización geográfica regional. El Colorado, Cerro del Rinconal y toda la región de Ahome, El Fuerte y Choix.

Uso medicinal. Para la picadura o mordedura de animal ponzoñoso la pulpa se cuece en 2 litros de agua y tomándola como agua de uso o la pulpa en rebanadas se calienta y se amarra con un trapo o faja en la zona de la picadura o mordedura (v. picadura de alacrán y mordedura de víbora).

Causas y síntomas de la enfermedad. Se siente hormiguear, dolor, se hincha y se ve como un golpe interno y se puede llegar a trabar la persona.

Otros datos. La primera flor que den las pitahayas de toda la región se corta ya abierta y se reza sobre cada hojita para conseguir la atención de la muchacha que lo está vacilando. Se repite tres días y al tercer día ya viene la muchacha.