Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Fiño batr´u/, Árnica
Fiño batr´u/

tee nrre metro, nu za´a ts´ike, dya te na no´o, nu xi na maja dyaga xutr´u/, a xetz´e pesi ts´ixidyo a gomu/ dya pesi xidyo, mara buru/ ra mbese, nu ints´ixi me cheji, ma pese in nrrana/ nu xi ga kuene ma pese in nrrana/, nu kja ñi dya pesi in nrrana/, nu nrrana/ na k´axtru/, pese nu nrrana/ ma mayo o julio, unu/ ka kotr´u/, kja batr´u/ jango bu/bu/ uaru/, a ñu/nu/ kja guama, jango ne ra tee, mana dyodu/ kjaba pese, me ts´ike.

Jango pese, ñiñi, Niche, Kotu/, Calvario Carme, Boncherre, Mbagu/du/, nrrexe nu ye pueblo.

Pjeco na jo´o. Mara mbeche nu herida, na jo´o ra mba/ nu/ me na patr´o, kja na jiodu/ na ñie/che, nguekua dyara nguichi ts´idyoxu/, nguekua ra ngotr´u/ na punku/ o ra siji ma bu/bu/ na golpe a mb´oo, xi mi chamba/ji fiño golpe ñe mbanrroxu/.

Ma na pesi u/nrrodye, xu/tr´u/, dye, cintura o/tra/ji na ñie/che apio nrrodye tzonu/ o ra mba/nu/ ne linojo, vaselina sólida, kja na kosu/ji.

Ma dya za/tr´a, ya siji ra mba/nu/ ma xoxtr´o ma xoru/ nguekua ra ne ra siji ñonu/.

Ma fantra/ dya zoo ra pilu o purga ra mba/nu/ kjana siji ra chamba/ji nu fiño biste, o tiangui, nrrana ntzoroxo ñe tzixitr´ii.

Nu ye male ma relajabo, ra mbeche ñe nu fiño batr´u/, ra kosu/ji a mb´oo acete nu arrayan ra chamba/ji pare, kja na siji chevi nrreje nu nguechexu/u/ nguekua ya mbedye pus (ma sijo frijole, tz´i´i dyoka) ra dyobu/ ne dyara mbutru/, ñe ra xuxpu/ji na parche belladona a xoni ne a nrru/ bu/, ra dyobu/ dye ch´a ts´ich´a pa, dyara ñomu/ nguekua ra jogu/, dyara ngu/tzu/ na jiu/, ma dyara mboru/ji o boru/se dyara jogu/, xi ra tzapu/ji nu ye b´ezo.

Jango va e/ nu nguijeme. ma purga o fantra/ nu ra pilu bu/bu/ na u/ a mbeme, dya ne ra zoo ra pilu.

nu male ku/ relajabo pesi a tr´ii nu vagina.


Árnica

Crece 50 cm, su tallo es delgado, no crece muy grueso. Su hoja es larga, no muy ancha, por encima es lanudita y por abajo no tiene lanita; cuando está en retoño las hojas las tienen casi juntas, al tiempo de florear se van retirando y en la punta sin hojas florea. Su flor es amarilla, se da desde mayo o julio. Crece en barrancas, en el llano, donde hay magueyes, a la orilla de la milpa, donde quiera crece.

Localización geográfica regional. En todas las comunidades hay.

Uso medicinal. Para lavar las heridas: se emplea hervida y calientita, luego se puede usar medicina de patente para que no se infecte y cierre rápido. O se toma para un golpe interno, junto con hierba del golpe (o linaza) y madroño. Para dolor de huesos, de espalda, brazos o cintura (V. dolor de pies): se prepara en pomada con apio y hueso de aguacate o se hierve con hinojo y vaselina sólida, para untarse. Cuando no se tiene apetito: se toma hervida en ayunas por las mañanas para que de hambre. En caso de inflamación de orines o purgación: se toma hervida con hierba de biste o del tianguis, flor de pasuchi y carricillo. Para la señora que está relajada: se lava con árnica, se le unta para adentro aceite de arrayán revuelto con alcohol y después se le da a tomar como agua de tiempo la hierba del alcáncer para que no se le hincone (porque luego comen frijol, haba y papas). Se acuesta y ya no se faja, al final se le pone un parche de belladona adelante y uno atrás. Reposan quince días, sin moverse para que se compongan, no hacen nada pesado, si no se cuidan nunca se componen (V. caída de matriz). Igual es el tratamiento para hombre (V. relajado de los testículos)

Causas y síntomas de la enfermedad. En la inflamación de los orines hay dolor de vientre y no se puede orinar (V. mal de orín). La señora que está relajada tiene fuera la vagina.

Otros datos. También se le da el nombre de hierba del campo.