Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Borraja, Borraja
Borraja

tee na metro nu za´a na pii pesi innu xi na xutru/ ne bidyi, nu nrrana/ na k´anga ne k´angu/, ma ra dyotr´u/ chevi seje nu mutr´o na potr´u/, unu/ kja jomu/ o kja maceta, tese kja ngumu/. na pa´a.

Jango pese. emeji kja ngumu/ a ñiñi.

Pjeco na jo´o. a/tra/ji na jarabe ma pesi trreje ñe eucalipto, lobo xi nzhese, pedyi, nrrora, linojo, cenicilla, nrrana/ bugambilia k´anga, tr´akonu/ mbaja, tr´oxbidyi, kotr´o´o, manzanilla, ts´iza´a tizhi, ts´imbaza´a, xi cedrón, chamba/ji pare, nrre litro ma pesi jñi litro nrreje. ne na kilo azuca, siji ma ma sodye na punku/, ra unu/ji ye hora ma ra dyobu/ nguekua dyara unu/ see.

ma dya soo ra tzaji jarabe ra tzaji nrreje ra chamba/ji nrrexe nu ye fiño, ne ra siji me patr´o ma xomu/, usu/ji ts´ike azuca, ma ra tzaji nrreje usu/ji na dyerga nuye fiño, na litro nrreje, "ma me usu/ji na punku/ nie/che ra jogu/ ". xi mi chamba/ji ts´ike pare, ma dya bu/bu/ nrrexe ye fiño, na jose ra dyu/tru/ji na punku/, si soo ra siji nu nrreje.

nu trreje nu unu/ nu ts´itri, ra mba/nu/ ne nu ts´imbaza´a, apio ma pesi catarro trreje, u/ñi, ja/xpa/ja, na u/ a xu/tru/, ramba/nu/ kja na siji, na ts´icopa, ma ra unu/ jñanto/ hora, nu chamba/ji borraja, manzanilla, linojo kotr´o´o, tabachin, nrrana/ tila, pionia, ts´imbaza´a ne tr´oxbidyi.

ma ne ra unu/ bronquitis o ja/xpa/ja, ra siji nrreje ra chamba/ji nu ye fiño nguechexu/u/, encinilla, nrrana/ lobo, nrrana/ tr´oxbidyi, eucalipto, linojo ne cañela.

Jango va e/ nu nguijeme. nu catarro ne nu trreje, unu/ ma na see ne ma na paa, ma siji jotrreje, va e/ nu paja, ma potu/ nu temperatura, unu/ji.

Pjeco xi ne ra mbaraji. ma ra kogu/ nu nie/che, ma unu/ nu catarro o ja/xpa/ja, ra tzapu/ dyaqo jo´o.


Borraja

Crece más de 1 m, tallo grueso y espinudo. Hojas anchas y espinosas. Flor moradita y azul conforme se marchita, en forma de estrella. Tiene semilla negra. Se da en la tierra o en maceta. Calidad caliente.

Localización geográfica regional. Se cultiva en las casas de la región.

Uso medicinal. Para la tos: se prepara en jarabe con eucalipto, gordolobo, hoja de capulín, de tejocote, de durazno, hinojo, cenicilla, flor de bugambilia morada, de malvón rojo, carlota, hongo de maíz (V. cuitlacoche), manzanilla, un pedacito de ocote, una rajita de palo de Brasil, hoja de cedrón. Se mezcla con alcohol, medio litro por tres de agua y 1 kilo de azúcar. Se toma dependiendo de la gravedad cada 2 horas o al acostarse para que ya no le pegue frío. Si no se puede hacer el jarabe, se elabora un té con todas las hierbas, una ramita de cada una en 1 litro de agua, y se toma calientito por las tardes, endulzado con poca azúcar, se le puede poner tantito alcohol. O si no hay todas las hierbas, se usa sola pero bien cargado, también se toma como agua de uso. Entre más cargada la medicina más rápido el efecto. Para niños se hierve con el palo Brasil y el apio. Cuando tienen catarro, tos, dolor de cabeza, pulmonía o dolor de pulmón: se hierve borraja, manzanilla, hinojo, hongo de maíz, tabachín, flor de tilia, pionía, palo Brasil y la espina blanca o chayotero (chicalota) y se toma una copita cada 6 horas.

Causas y síntomas de la enfermedad. El catarro y la tos dan por frío o por calor, en cada cambio de temperatura da; por tomar agua fría, viene con calentura.

Otros datos. No tomar más de la dosis del remedio para el catarro o pulmonía, porque hace mal.