Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Eucalipto, Eucalipto
Eucalipto

za´a edyi dyecha m za´a na noo na xu/ru/ nu cáscara chevi cañela, pesi in xi dyantro/ togu/ ma e/ dyebe o ma dyotr´u/, ni na toru/ ni na mee, chevi nu plástico, na xutr´u/ a ñinu/ pesi in punta, yudu/ a mente, nu nrrana/ xogu/ na troxu/ chevi ts´ixidyo, ma mayo pese in nrrana/, ma ya nguaru/ keme chevi dyerga ts´ixidyo, kja na togu/ji, tee jango ne ra tee, kja ngumu/ kja ñi, xi va tuji jango va kjapi ra tee, tee kja gomu/ na me, na p´aa.

Jango pese, mbagu/du/, Calvario Carme (barrio), San Luca, ñiñi.

Pjeco na jo´o. catarro, trreje, angina nu chimi, bronquitis, janpaja.

Catarro ne trreje. na jo´o nu xi, a/tro/ji na jarabe chumbu/ji borraja, lobo xi nzhense, pedyi, nrrora, linojo, cenicilla, nrrama bugambilia, tranrrakonu/ na mbaja, tr´oxbidyi, kotr´o´o, manzanilla, na perazo tizhi, na perazo, ts´imbaza´a ñe xi cedrón, ra xichi pare, nrre litro nrreje, yepe jñi nrreje ñe na kilo azuca, ra siji ma me sodye ye hora o ma ra dyobu/ji nguekua dyara unu/ see.

ma dya zoo ra dya/tri nu jarabe, ra jiaxtroji nrreje ra chamba/ji nrrexe ye fiño, kja na siji me patr´o ma xomu/ ra o ts´ike azuca, ma kaji nu nrreje ra chamba/ji na ts´idye nu ye fiño, na litro nrreje, ma u/tru/ji na punku/ nu ñie/ che me na joo ra kueñe nu nguijeme, ma nepeji nu nrreje ra xichi ts´ike pare.

bronquitis, trreje, janpaja, ma ne ra unu/, ra mba/nu/ ra chamba/ji nguechaxu/u/ encinilla, nrrana/ lobo, bato tr´oxbidyi, cañela, linojo ne borraja.

Angina nu chimi: ra jiasaji ra mba/nu/ nu eucalipto, ra kobu/ ne ra ngu/tzu/ kja na zapu/ ra ngu/tzu/ nu ts´ingomu/ o ro tzapu/ji nu nie/che ra chamba/ji nu xi nu kinu/ji kja xixcuama, kja,na jiaxpaji in chimi o a xu/tr´u/.

Jango va e/ nu nguijeme. catarro, trreje, unu/ ma kja see o ma na paa ma siji nrreje na jotr´u/ va e/ nu paja; ma bu/bu/ cambio.

Angina nu chimi: unu/ nu ye ts´itri, ma na pa o ma kichi na see u ma xaji kja nrreje na jotr´u/ ne ma pedya kja jiaru/, ra fantr´a nu dyitzigarganta.


Eucalipto

Es un árbol de 10 m aproximadamente, tronco grueso, rasposo, la cascára se pela como la de la canela. Siempre tiene hojas, sea tiempo de aguas o de secas, se sienten ni muy blanditas, ni muy tiesas, como si fueran de plástico, son anchas en una parte y puntiagudas de la punta, tienen olor a menta. Su flor se abre y es blanquita, como lanita. Florece en mayo y después de que florea quedan como pelitos de lanita y se van cayendo. Crece en todas partes, en las casas, en la carretera, se consigue en los viveros, crece en tepetate. Calidad caliente.

Localización geográfica regional. Estutempan, El Calvario del Carmen (barrio), San Lucas, San Felipe del Progreso, entre otros.

Uso medicinal. Catarro y tos: las hojas se hace en jarabe junto con borraja, gordolobo, hoja de capulín, de tejocote, de durazno, hinojo, cenicilla, flor de bugambilia morada, de malvón rojo, carlota (chicalota), hongo de maíz (V. cuitlacoche), manzanilla, un pedacito de ocote, una rajita de palo de Brasil, hoja de cedrón, con medio litro de alcohol, por tres de agua y 1 kilo de azúcar. Se toma dependiendo de la gravedad cada dos horas o al acostarse para que ya no le pegue frío. Si no se puede hacer el jarabe, se elabora un té con todas las hierbas, una ramita de cada una en 1 litro de agua, y se toma calientito por las tardes, endulzado con poca azúcar, se le puede poner tantito alcohol. Entre más cargada la medicina más rápido el efecto. Bronquitis, tos, pulmonía (V. bronquios y hervidillo de pecho): cuando les quiere dar, se hierve junto con hierba del cáncer, encinilla, flor de gordolobo, botones de chicalota, canela, hinojo y borraja. Angina de pecho: se pone a hervir el eucalipto, se tapa, y después se destapa y se pone ahí la boca para recibir el vapor (vaporizaciones). O se aplica una cataplasma con la hoja molida en un papel estraza, poniéndola en el pecho y espaldita.

Causas y síntomas de la enfermedad. Catarro, tos: dan por frío o por calor, en cada cambio de temperatura da; por tomar agua fría, viene con calentura. Angina de pecho: les da más a los niños, da por calor, porque les entra el frío o por bañarlos en agua fría y salirse al sol. Se les inflama la garganta (V. anginas).