Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Linojo, Hinojo
Linojo

nu fiño edyi ye m. na ntrr´a, nu za´a na pitziji, nu xi me fino, nque nu xi xogu/ na noo, pesi chevi nixte, ma kjaba pese xi ts´ike, nu nrrana/ na k´axtr´u/, ri jantraji chevi tr´etzi, nu kja indye pese na punku/ ts´idyerga ñe nu nrrana pese a ñii, na kimi, tee nguencho kja ngumu/, dya unu/ kja gomu/. na paa.

Jango pese, emeji kja ngumu/; xamique, kotu/, Niche, mbagu/du/ Calvario Carme.

Pjeco na jo´o. na jo´o nu trreje, bronquitis, ja/xpa/ja, catarro, diji.

trreje: ra dya/tr´a/ji na ñie/che ma pesi trreje ra chamba/ji borraja, eucalipto, lobo, xi tzense, pedyi, nrrora, cenicilla, nrrana bugambilia k´anga, tr´akonu/ mbaja, tr´oxbu/dyi, kjotr´o, manzanilla, na peraso tizhi na peraso ts´imbaza´a, xi cedrón, kja na xichi pare, nrre litro ra xichi a bu/bu/ jñi litro nrreje ñe na kilo azuca, ra siji ma me sodyeji ye hora o ma ra dyobu/ji nguekua dyara unu/ na see, ma dyara zoo ra dya/tr´u/ nu jarabe, ra tza/tri nrreje ra chamba/ji nrrexe ye fiño kjara siji me patr´o ma xomu/, ra jia/tri azuca, ma kaji nrreje ra chamba/ji na ts´idye nu ye fiño, na litro nrreje, ma u/tr´i na punku/ ra jogu/, xi mi chamba/ji ts´ike pare.

bronquiti, trreje ñe ja/xpa/ja: ra mba/nu/ ra chomba/ ji nguachexu/u/, encinilla nrrana lobo, nrrana/ tr´oxbu/ dyi, cañela, eucalipto ñe borraja.

catarro ne trreje: dyantra chevi nu dyia/tr´i a xese xi ra chamba/ji manzanilla, kotr´oo, tabachin, tila, pionia, ts´imbaza´a ñe borraja, ra mba/nu/ ñe ra siji na ts´icopa trre ñanto hora, ma ra siji na punku/ ra tzapu/ ku/ dyagajo´o.

diji: nu ye ts´itri ra dya/tr´i na nrreje ra jia/tr´i nu xi, ma dya pesi in xi ra jia/tr´i nu nrrana ñe nu ts´iza´a.

Jango va e/ nu nguijeme. trreje: unu/ ma na see o ma na paa; ma siji nrreje na jotr´u/, va e/ nu za/ra/, ma bu/ bu/ cambio nu temperatura, nu bu/bu/ cambio unu/ji.


Hinojo

Planta que llega hasta los 2 m de altura, tallo un poco grueso. Hojas muy finitas, es una hoja grande abierta que tiene como cabellos, los retoños son más angostitos, se sienten como cabellitos. Flores amarillas, se ven como campanitas o trompetitas, de una sola rama salen muchas varitas y en la puntita la flor. Tiene olor sabroso. Crece sólo en las casas, no se da en el campo. Calidad caliente.

Localización geográfica regional. San Miguel la Labor, San Juan Cote, Santa Ana Nichi, Estutempan, Calvario del Carmen.

Uso medicinal. Tos: se hace en jarabe junto con borraja, eucalipto, gordolobo, hoja de capulín, de tejocote, de durazno, cenicilla, flor de bugambilia morada, de malvón rojo, carlota (chicalota), hongo de maíz (cuitlacoche), manzanilla, un pedacito de ocote, una rajita de palo de Brasil, hoja de cedrón. Se prepara con alcohol, medio litro por tres de agua y 1 kilo de azúcar. Se toma dependiendo de la gravedad cada dos horas o al acostarse para que ya no le pegue frío. Si no se puede hacer el jarabe, se elabora un té con todas las hierbas, una ramita de cada cosa, en 1 litro de agua y se toma calientito por las tardes, endulzado con poca azúcar, entre más cargada la medicina más rápido el efecto. En ocasiones al té también le revuelven tantito alcohol. Bronquitis, tos y pulmonía (V. bronquios y hervidillo del pecho): se hierve junto con hierba del cáncer, encinilla, flor de gordolobo, flor de chicalota, canela, eucalipto y borraja. Catarro (V. gripa) y tos: Una variante de las recetas anteriores incluye manzanilla, hongo de maíz, flor de tabachín, de tilia, pionía, palo Brasil y borraja, se hierven y toman una copita cada 6 horas, si se pasan de la dosis les hace mal. Diarrea: para los niños se prepara un té con las hojas, si no hay, se emplea solo la flor y el tallito.

Causas y síntomas de la enfermedad. Tos: da por frío o por calor; por tomar agua fría viene con calentura; por los cambios de temperatura, en cada cambio da.