Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mazahua del Municipio de San Felipe del Progreso, Estado de México.
Nrrana/ na jo´o ñie/che nu i jñatrjo un tz´aa a ñiñi, ñe zu/mi
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Romero/, Romero
Romero/

tee, edyi jñate ne jna metro, nu za´a tr´oxu/ ne me, nu xi ts´ike me na maja, nu nrrana/ na tr´oxu/, xogu/ nu bu/bu/ a jense, pedye a ñii, unu/ in nrrana/ ma febrero (julio) tese kja ngumu/, dya te kja gomu/, dya te jango ri bu/bu/goji ngencho jango bu/bu/ nugomu/ na pa´a.

Jango pese. Kja ngumu/ nu ñiñi, Chalma, Zangua, gomu/ na pa´a.

Pjeco na jo´o. nrrama, cho´o, caspa, ma togu/ in nixte.

nrrama ne choo: unu/ nu ts´itri kjo pesi nrrama o jiaspa/ji a cho´o chamba/ji nu xi nu mbaro, boxidyo, kja na momu/ ñe chjeme kjana pantri a sibi, ma ra mbese mbifi, koku/ji nu ts´itri ku/ kerga jango pa nu mbifi, nu a ne na nedye ne gomu/, jñi o nziyo/, mara kjuaru/ nu mbifi.

Caspa o togu/ in ñixte: a/tr´a/ji ñie/che ñe xabo.

Jango va e/ nu nguijeme. cho´o, ma jiaspa/ji a cho´o, nu ts´itr´i pesi choku/, dyaka ga tzetzi, pinbu/ a cho´o a jense ja/ba/ nrreje; unu/ diji kaji na troxu/ me na xi, ma dyara tendiboji ra nrruu, jiaspa/ji a cho´o na b´ezo o trinxu ma me janrra/ (o ma xifi na zoo), ma ne ra nrutziji na punku/.

Pjeco xi ne ra mba/ra/ji. mara dya ra jiaspa/ji cho´o xixpiji a ntzini kja nu bitu, kja na kopku/ji a mii ó xixpiji a nrre/ nu ts´itri, a/rfa/ji na ts´imape ku/ kjii romero, axoxi, mu/bu/ i, bo´oi, chilaca, ma penchi nu ts´imape kjueñe, pesi nu ts´itri na zoo ñe ye carro nuevo, bu/bu/ na romero ku/ dyaga jo´o.


Romero

Crece entre 60 cm y 1 m, tallo blanco y duro. Hojas pequeñitas, delgadas y larguitas. Flores blancas, como campanitas, sólo abren en la parte de arriba, salen en las puntas y florece en febrero. Crece sólo en las casas, en el campo no, es difícil para que se de, pues es de tierra caliente. Es de calidad caliente.

Localización geográfica regional. Hay en las casas de la región. Crece de manera natural en Chalma y Zitácuaro (tierra caliente).

Uso medicinal. Aire (V. mal aire) y ojo (V. mal de ojo): para los niños que tienen aire o les han hecho ojo, se prepara con pluma de paloma, lana de borrego negro, en un plato de barro con brasas, se echa en la lumbre y cuando empiece a humear se pasa al niño desvestido por encima del humo, boca arriba y boca abajo, tres o cuatro veces hasta que se acabe el humo. Caspa y caída de pelo (V. caída del cabello): se prepara con jabón y otras hierbas.

Causas y síntomas de la enfermedad. Ojo: cuando le hacen ojo, el niño tiene vómito, mareo y desmayo, voltea los ojos para arriba, suda mucho; les da diarrea, hacen blanco y bien desabrido. Si no le atienden rápido se muere. Le hacen ojo porque una persona los ve, o les dice que están bonitos (V. mirada fuerte), también cuando uno los quiere y abraza mucho.

Otros datos. Para no hacerles ojo escupen en la ropa y lo pasan por la cara o directamente escupen en la frente del niño. También para prevenirlo les cuelgan un amuleto que consiste en una bolsita de tela roja con romero, ajo, venas de chile pasilla, chile negro y chilaca, agarrando el amuleto se les quita. Lo usan en los niños muy delicados o en los carros nuevos. Hay otro tipo de romero que es silvestre, pero no es igual, no sirve.