Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal de la Mixteca Alta, Tlaxiaco, Oaxaca.
Yuku Tatan Ñuu Sa´an Savi Ntijnuu, Nuntuva
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Mercadera, mercadela, Mercadera, Mercadela
Mercadera, mercadela

Yuku ya´a kanta jia´nu yatin oko uxi centímetro, de yuku kuii nani nee kachi yata vi na´a-ja de ita kue´e kuaan iyo ku vi ita-ja, de kua iyo y+k+ tiin chilu iyo nik+-j+n. Ntaka yoo iyo yuku tatan ya´a chi kura ita a xinini kis+ jia´nu-jun.

Nuu iyo yuku ya´a. Nijnu, Nuyoó, Yutesuji, Yosonuviko.

Ku´va satatan-jan. Nute i´ni yuku ya´a tatan nuu kue´i chitu sukun. Chitu de jiatu nika, de saa ni jias+ sukun de yaji yata ñ+v+ no´o majan. Suni tatan yuku ya´a nuu na´yu de jiatu nuchinuu-o

Naja tuvi de kajie´e kue´i. T++n kue´i chitu suku, ñ+v+ iñ+ nuu tachi vijin, a yaji yu´va, á xin ntujias+ ma´an, de no´o daja kue´i kijin de jichi vi´i daja nute. De kuñaña, kuvijin ñ+v+ sa´a-ja jee jiankava daja sa´a kue´i van, chi yaji jiatu nuchi nuu, xini jin yata daja. Kuvi kit+ u´un ita yuku ya´a de chu´un-on yuyu nute-je uvi ichi a taan kiv+ nuchi nuu ñ+v+ ku´vi.

Da a kuni ka. Yuku ya´a va xinuu nuu nañu sukun, de sa´a ni iyo tiñu-jun nuu kue´i tínuú. Kuvi kutatan ñ+v+ ña´nu kuachi majan. Soo nejika katu´un daja tetatan chi suni a ta´a yuku van. Nkuvi kuchi dañ+v+ no´o kue´i ya´a ñute vijin, ni ñute vixin, chi ñute kit+jin dayuku kua yuve ya´a stila, ruda, ita mii, yuku tachi jin yuku tayoo kin+ va nejika kuchi daja 4 kiv+.


Mercadera, Mercadela

La planta mide 30 cm de altura, hojas verdes, alargadas y velludas. Flores anaranjadas, del tamaño de un margaritón. Semillas largas, se dan en forma de uña de gato. En todo el año no falta porque se cultiva en los jardines o en macetas.

Localización geográfica regional. Tlaxiaco, Santiago Nuyoó, Ocotepec y Mixtepec.

Uso medicinal. Para bronquitis: se utiliza el té. Para los ojos cuando tienen algún derrame o inflamación (V. mal de los ojos): deben poner a hervir cinco flores de la misma planta y aplicarse gotas en los ojos, dos veces al día. La especialidad de esta planta es desinflamatorio en bronquitis y es recomendable para los ojos y al mismo tiempo es desinfectante, su uso es en general para niños como para adultos. Pero también es recomendable que consulte con su médico porque esta enfermedad es muy peligrosa. Se recomienda no bañarse con agua fría ni tibia, tiene que ser un cocimiento de hierbas, poner a hervir en suficiente agua lo siguiente: perejil, ruda, mirto, romero, malva durante cuatro días.

Causas y síntomas de la enfermedad. La bronquitis es por exponerse a las fuertes corrientes frías o tomar helados o por no abrigarse; da calentura, mucha sed, se ponen enojados, no quieren que les hablen, les da por abrigarse bien y estar encamado y también sienten ardor de ojos, dolor de cabeza y de espalda.