Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de San Pedro Tidaa, Nochistlan, Oaxaca.
Yuku Tana Ñayimi Ñuu Dawi Te Ñayiwiñuu, Tokuijñu´un
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Tnu yu´a, Enebro
Tnu yu´a

Ku in yunu sa sa´nu ka´nu xi, kon-go sa´a xi te dungu xi, la uyu tia´wa xi te ndii nu dita nu tia´wa xi, kuechi kuechi nda´a xi te nani xi na tindaku kuechi satanee xi te ndakui xi. lo nde´a xi te kuixi xi. I´ni yuku xi te io nu yuku ko dani sa´nu sata we´e o yu´u ichi. Ndidaa yoo io nda´a yunu ya´a.

Ñuu Nuu io Yunu Ya´a. Ñuu Yodo Kunu, Tidaá, Ñuu Andaya, Ñuu Añuti, Ñuu Tnu, Ñuu Atongo.

Nancho Kuentniu Nu Xi. Xenie´un xi sa ko´o ñayiwi kida u´u ña´an ndidi, sa kutona ñayiwi tna´an kue´e kaxi, te sa tna´an kue´e tachi. Ñayiwi tna´a yunu ya´a ndidaa dene nde duwa´a xi Ñayiwi tna´an tachi kui´a naku´a xi´in yunu wixi yunu ya´a dene xi´in sañini.

Sa lo Kuechi Satha´an Nu In Kue´e Ya´a te Nanchoo Kidaña´an Xi. Kida u´u na´a ndidi ko sa tuni xi´i nu. Tna´an u´u xiti nu diki nu, dakidi ña´an xi. Toa kue´e kaxi nuu ñu´un chi´i nu ndute, sa´an nu nuu wixi, kuekuita Tna´an u´u ni tu´u nu ndidaa yikino. Tna´an nu tachi nuu tani xikonuu nu nuu. Kesa´a tna´an u´u diki nu, waa ngueni ñungua´na, ñadi ku ndada nu.

Inka Ka Sa Xenie´Un Yunu Ya´a. Io uu nuu yunu ya´a, in sa io iño te inka sa ña tuu iño. Kada u´u ña´a xi nusa tuni ko´o nuxi. Tawa nu nduko o in ndawa o in sa´a we´e.


Enebro

Es un árbol, crece 4 m de altura aproximadamente, su tallo es grueso, de cáscara espinosa, cuando se quita la cáscara el tallo es liso. Las hojas son pequeñas y abundantes, tienen forma de gusano, cuando están tiernas son verdes y tiesas, ya secas se ponen cafés o amarillas, nacen cuando empiezan a salir las flores. Flores blancas, pero muy pequeñas, después da fruto, que tiene forma de canica, con olor a copal.

Florece en los meses de cuaresma, no pierde sus hojas, todo el tiempo las tiene. Crecen en los cerros, barrancas, orillas del río y de los caminos. Planta aromática y se considera caliente.

Localización geográfica regional.Yodocono, San Pedro Tidaá, Santa Cruz Milatongo, Magdalena Jaltepec, San Mateo Etlatongo y Santiago Tilantongo.

Uso medicinal. En el tratamiento para la cruda: hervida se toma en té cogollos del árbol, 20 gr de planta por medio litro de agua, una taza una vez al día en ayunas, durante dos mañanas. Reumatismo: cocimiento de cogollos 20 gr por medio litro de agua, se toma en té dos veces al día, en ayunas una taza y otra por la noche durante un mes. Mal de aire: se ocupan las ramas para limpiar la cabeza en las mañanas y tardes, durante tres días.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cruda: por tomar aguardiente o mezcal; síntomas, tembloroso, dolor de cabeza y estómago. Reumatismo: por frío, calor, por anciano; síntomas, dolor todo el cuerpo, inflamación del hueso. Mal de aire: por andar de noche a deshoras, porque recibe aire malo; síntomas, dolor de cabeza, mucho sueño, cabeza pesada, piquetes, estrellitas, flojera, no comer, pálido.

Otros datos Existe dos clases de enebro, uno es de hojas espinosas, tallo rasposo, tiene como espinos y no da fruto; el otro sí da fruto, no tiene espinas, es de hojas rasposas, muy pequeñas y es tóxico.