Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
No´o tsi´ina, Diente de perro, Perrilla
No´o tsi´ina

Sa´noxi ta 1 metro, ia nda´axi tata dita satu doko kola ndaaxi, kuixi, kana ita tata kopa ka´no nanixi ta uxi cm. te ndiaxi; kanaxi vola iño te inixi ño´O ntsikinxi. Kini sana´a yuku, satuxi. Tata i´ni nduxi. Sa´noxi ma´i ño´O xitu ini ta´vi, yoyukan.

Sa´noxi a kua´axi. Chinangu, San Juan, Diniyute, Itiadi, Santa, Ranchu, Inkagua, Rosari, San Miguel, Yukundí te Yodokintsi.

Va´axi tata. Va´a ntsikixi ña kundaa inindo nde yona ni kida vi´i. Kua´ando usa parixi kaxina te yuka xinina te kan´ana. $ nda katon´ondo noona kueni kueni.

Nachon xinindo kidaxi. Kuachi ia ndutexi ña tin dínindo te daxinixindo. Yuku satu ña kuindo nduxi. Kui´i dinindo te kan´a mindo. Ni nandodondo.

Inga. No´o tsi´ina, tsidatsi´na, yuku tsi´ina. tolvachi. Makuí kudiki nakuachixi kuachixinina te kan´o noona. Kui ka´nixindo ña kaxindo vivi´ixi.


Diente de perro, Perrilla

Hierba de hasta 1 m de altura. Hojas en forma de triángulo con los lados disparejos. Flores moradas, tienen forma de copa grande, miden 10 a 12cm. aproximadamente desde la base hasta la punta. Frutos en forma de bola y con espinas que contienen muchas semillas chiquitas negras y redondas, La planta es muy tóxica y huele muy picoso. Crece con las lluvias y se seca en cuaresma. Se encuentra dentro v fuera del pueblo, en los sembradíos y barrancos. Es caliente.

Localización geográfica regional. Chinango, Yolotepec, Acaquizapan, Joluxtla, Cosoltepec, Tultitlán, Tepejíllo, El Rosario (Puebla), San Miguel Ixtapan, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Las semillas se usan para emborrachar a las personas, para que hablen con la verdad o digan lo que saben acerca de algún robo o pérdida, de algún daño o brujería: se les da a comer siete pares de estas semillas para que se emborrachen bien y empiezan a hablar. (V. toloache)

Causas y síntomas de la enfermedad. Se emborracha a la gente porque la planta contiene droga, sustancia muy fuerte que agarra la cabeza y con esto empiezan a hablar lo que no pueden ocultar o esconder como cuando están conscientes. Se les ayuda con preguntas encaminadas a sacar verdades. Sufren de delirios y hablan solitos.

Otros datos. Esta planta también se conoce con el nombre de chile de perro, toluache o hierba de perro. Es venenosa y no se juega con la planta porque arden los ojos.