Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Mixteca de Chinango, Oaxaca.
Tatan Nda´vi Xi Tzia Dedavi Ñoo Chinangu
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Ton tsinama, Higuerilla
Ton tsinama

Sa´noton ta kumi metro, ia nda´aton tata yaatón, te na´noxi Okouxi cm. ndokoton. saaita kuxin kuatikuati. te kana kua´a tsibola nde ño´o tsikiton tata tsikundiara. Kollo nda´aton yoo ichi te nanaxi yoo davi. Tata vixin nduton. Konindoton nde ño´o tekui. yu´u yute a ño´o xitu ta kon davi.

Sa´noton. Chinangu, San Juan, Diniyute, Itiadi, Santa, Ranchu, Inkagua, Rosan, San Miguel, Yukundi te Yodokintsi.

Va´aton tata. Ta daakuando ta kui dinindo. a ta ndo´ondoyoko inixi. Chitundo nda´aton tiando a chino´ondo nda´aton sa´ando sa na ditaton yoko. Kui kodondo no oni aceite te chutun doton tiando a sa´ando a tixindo; va´aton inflamación. Nachon kikuendo. Ta ndo´ondo kue´e dichi a kue´e kayu a inga kue´e te daando. Naa inindo, kui´i dinindo. Ta ndo´ondo yoko inixi.

Inga. Kui kodondo untu nda´anton te chitundo noo tixindo ta ndo´ondo yoko inixi. Damando nda´aton ta ni kadonxi ño´oxi sa´ando a tiando.


Higuerilla

Planta de 4 m de alto aproximadamente. Hojas grandes como de 30 cm de diámetro, en forma de estrella, flores blancas, pequeñas. Frutos como bolas con espinas, tienen semillas adentro en forma de pinos o de frijol. Retoña en temporada y se caen en la cuaresma. Se da en los terrenos de cultivo, en las cañadas, o en la orilla de los ríos. Es fría.

Localización geográfica regional. Chinango, Yolotepec, Acaquizapan, Joluxtla, Cosoltepec, Tultitlán, Tepejillo, El Rosario (Puebla), San Miguel Ixtapan, Tequixtepec y Chazumba.

Uso medicinal. Es muy buena para bajar la calentura: se colocan sus hojas en la cabeza y en la frente con un trapo, también se ponen unas plantillas con hojas en los pies. Cuando se tiene inflamación (V. hinchazón): se ponen las hojas con los tres aceites; rosado, de comer y catalán en el vientre o en el estómago para que jale el calor encerrado.