Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Epasot, Epazote
Epasot

In xe xiuit tein amo semi uejkapan in moskaltia, sayoj ajsi kemej se metro de uejkapan, ikuoujyo semi xaxakachtik uan ixiujyo semi tsikitsitsin uan ueueyak yejyemaxtik ijuak xoxouik. Imaxiujyo tein selik xojxoxoktik, xiujyoua ajko de in kuoujyotsin uan tein chikauak ya achi tepitsin kojkostik, niman pauetsi de uaki.

Ixochiyo ijistak, miak xochit kisa itech se kuouit majyá ika racimitos uan iteyotsin tijtiltik ijuak chikauaya ya. In xiuit semi chichik uan ika moixmati que semi totonik. In onkak nochi xiuit, más mochiua kampa kaltsintan, amo semi uejka de in kalimej. Xochiyoua keman eski, keman chikauaya ya in kuoujtsin, komo sepa xochiyouak ompa uaki ya nochi.

Kani in mochiua. In okachi motelchiua neuín por Huahuaxtla, Xalacapan, Zoatecpan, Nauzontla uan nikan por Xocoyolo.

Kokolis tein kipajtia. In xiuit semi kuali para yon kalanemilis uan komo tekokoj se iijtik, se kiteki se ramita uan se kimana itech tajko litro de at. Se tayi keman se amiki in iayotsin uan ijkón peua tetakauilia in kalanemilis oso yon komo tekokoj se iijtik. In xiujtsin nochi kualtia komo se kikui uakik oso xoxouik.

Keyej tekui in kokolis uan keniuj se kimachilia. Yon kalanemilis tekui uan kemej yon tekokoj se iijtik sayoj kemej yon se tayi at tein xoxouik, se kikua teisá kuoujtakilot tein selik oso takual tein pitsotik. Tekui elmoyauilis, semi tekokoj se itsontekoj uan pané se kuaixuinti. Yon tekokoj se iijtik techiuilij kemej yon se mokualantia iniuan pilimej oso iniuan se ivecinos, peua amo uel se takua ok uan amo se mayana.

Toni ok más tanechikol kipiya. Onkak eyi taman de in epasot; se tein morado, se tein istak uan se uel kiixmatij epasozorrilla, in iujki kiluiaj sayoj porín tel tsojyak más ok que in oksekin. Nochi kualtiaj para mismo kokolis se kipajtis uan ika semi tanamiki.


Epazote

Hierba como de 1 m de altura aproximadamente, su tallo es un poco rasposo. Hojas pequeñas y un poco alargadas, blandas cuando están frescas, las tiernitas son verdes, crecen en la parte superior del tallo y las maduras son un poco amarillas, éstas se caen cuando ya se secan. Flores en racimitos, blancas, en una planta salen muchas. Semillas negritas cuando ya maduran. Florea en cualquier tiempo, depende de la madurez de la planta, después de que florea, se seca totalmente. Crece en las huertas no muy lejos de las casas. Es amarga y se considera como caliente.

Localización geográfica regional. Huahuaxtla, Xalacapan, Zoatecpan, Nauzontla y Xocoyolo.

Uso medicinal. Para la diarrea y dolor de estómago: se corta una ramita con hojas y se hierve en medio litro de agua. Se toma como agua de tiempo y poco a poco va desapareciendo la diarrea y el dolor de estómago. Son efectivas las hojas frescas o secas.

Causas y síntomas de la enfermedad. La diarrea y el dolor de estómago dan por tomar agua cruda, comer fruta tiernita o comida en mal estado. Se siente ganas de vomitar y mucho dolor de cabeza, hasta con mareos. El dolor de estómago da por hacer corajes con los niños o con los vecinos; esto ocasiona falta de apetito.

Otros datos. Existen tres clases de epazote; uno es morado, otro es blanco y el otro se conoce como epazote zorrillo, éste le dicen así porque tiene un olor mucho más fuerte que los otros. Todas tienen el mismo uso y son muy efectivas.