Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Okotsot, Ocozol
Okotsot

Iujki in monotsa porin ijuak kikestekij kisa kemej tapepecholoni in ichokilo, kemej brea. In kuouit moskaltia uejkapan kemej veinticinco metros. Ipa se taman saj in onkak. Mochiua ueyikuoujtaj, kemej kampa ataujyoj, oso takes kampa achi taseseya, kemaj Istakat. Amo akaj kitoka ta mochiua saj. Abril in xochiyoua, ixochiyo ojololtik, kojkostik, uan imaxiujyo xoxoktik. Nochipa onkak, amo keman uaki. In kuouit totonik.

Kani in mochiua. Istakat, Xocollolo, Monte Alto, Koyoxochiko, Equimita, Tenextepec, Jonotla.

Ton kokolis in kipajtia. In okotsot kipajtia in ajuayoualis, kokotsitsin, no kipajtia in reuma uan chiauis uan kemej in siuamej tein motanouiaj.Se kimana se taolocho irnaxiujyo in okotsot uan ika se mosenaltia uan tekaua in ajuayoualis. Para in kokotsitsin no ika se maltia in atsin tamanal ika yon xiuit. Para ne in reuma, se mometspaka ika de se itankuako ijkón hasta se ixokpalko. Uan para kemej in chiauis pos no ika se mosenaltia. Kemej in siuamej tein in motanouiaj, maj ika mosenaltikan uan ika pajtij, moneki maj miakpa in ika maltikan.

Keyéj tekui in kokolis uan keniuj in se kimachilia. In ajuayoualis tekui kemej in se motonaltatia, oso kemej in se maltia ika at pitsotik, entos peua se mouajuana uan peua pankisaj miak kokotsitsin uan ajuayouaj. In reuma tekui kemej in se matskauantok uan se mometspaka ika at sesek. Ijuak in se siuat motanouia, kikui sejsekuilis. Uan chiauis kininkui ijuak peua yon mokochitoniaj uan uepa kostiaj.

Toni ok más tanechikol kipia. In kuouit no kualtia para cintas, kaleual para se kichijchiuas kali, uan no kikuij para kuoujtatil, sekin kikuij kemej yon okot ika taxotaltia ne in tikotenoj.


Ocozol

Se llama así porque cuando le cortan su corteza le sale como pegamento, como si fuera brea. Es un árbol que crece alto como de 25 m. Existe una sola clase, se da en el monte, en las barrancas, laderas, lugares donde hace mucho frío como en Iztakat. No se siembra, se da solo. Florea en los meses de abril y mayo, sus flores son bolitas amarillas, sus hojas siempre son verdes. Este árbol se encuentra todo el año, nunca se seca. Es una planta caliente.

Localización geográfica regional. Iztakat, Xocollolo, Monte Alto, Koyoxochiko, Equimita, Tenextepec, Jonotla.

Uso medicinal. Para curar la comezón: se hierve en una olla un rollo de hojas con bastante agua, después se baña todo el cuerpo con eso. Para los granos: también se baña uno con esa agua. Cuando uno tiene reúma: se lava uno de las rodillas para abajo con agua hervida de ocozol y cuando la mujer recae después de haber tenido su bebé, se cura bañándose con esa agua (V. encuerdadura y recaída de la parturienta). Para la anemia: se baña a los enfermos con agua hervida de ocozol, para eso se deben bañar varias veces.

Causas y síntomas de la enfermedad. La comezón en la piel se da por asolearse mucho, o cuando se baña uno con agua fría, entonces se empieza uno a rascar y salen los granitos, estos dan más comezón. La reuma da porque se lava uno los pies calientes con agua fría. Cuando la mujer recae, le da escalofríos. La anemia da cuando la persona empieza a sudar mucho por las noches y se pone amarilla.

Otros usos. Este árbol es maderable, sirve para hacer cintas y alfardas para la construcción de las casas. También sirve para quemarse en la cocina, algunas personas usan el ocozol para hacer fuego.