Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Omikilit, Omikilit
Omikilit

In kuoujtsin moskaltia kemej eyi metroj ikuoujyo majyá sajsaliujtok kemej sejse kuarta de ueueyak, in ixiujyo uejueyi, kemej se taxkal de ueyi, in ixochio ueueyak, panoua se kuarta uan moojolochpampiloua. In kuoujtsin mochiua kampa yeski, kuoujyoj, milaj, kemej in kajfentaj, motelchiua kampa kemej in kotokaj et oso chil. Xochioua kemej in juni uan julio, uan mochiua nochi in xiuit.

Kani in mochiua. Tzinacapan, Cuetzalan, Jonotla, Zoquiapan, Tuzamapan, Huehuetla, Xochitlán.

Ton kokolis in kipajtia. Kipajtia in tejteuakilis, tetemilis, ijxoch, uan in chiauis, no pajti para in siuamej tein piinemitij, uan kemej yon se xojxokoktik. Maj se kimana in xiuit ika se komit at, uan yon atamanal kualtia para tejteuakilis, maj ika se kinalti in pilimej uan kinkaua in chiauis, uan no ika maltiaj in siuamej tein yon pilnemitij, uan kemej yon se metsxojxokoltik maj ika se mometspaka uan se metspajti. Ijuak yon nokta se tajya, se kiteki in iselo in xiuit uan ika pajti in tajyalis.

Keyéj tekui in kokolis uan keniuj in se kimachilia. Tekui in chiauis ijuak amo se yektakua, yejua ika amo se chikauak uan no yejua ika se kimachilia in tajyalis, uan siuamej no kipiaj tajyalis ijuak yon piluajtitij. Se metstijtitika ijuak se nejnemi uejka oso kemej in uejkaua se melaxijkak. Ijuak se kipia chiauis se kimachilia pane yon semi se sioujtok, uan se kostia uan nochi se tetemi.

Toni ok más tanechikol kipia. Onkak ome taman omikilit, istak uan chichiltik. Nochi in ome taman mochiua kampa yeski. Ikuoujyo nejin kualtia ika tamolontiaj in tikotenoj.


Omikilit

Es una planta que crece como 3 m de altura, su tallo es como pedazos de madera unidos de unos 20 a 30 cm. Hojas grandes, del tamaño de una tortilla y tienen forma de corazón. Sus flores son alargadas como de 30 cm y se da en racimos y es blanca. Se da en cualquier lugar, montes, milpas, cafetales, nace mucho en los terrenos que se usan para sembrar frijol o chile. Florea en los meses de junio y julio. Crece todo el año.

Localización geográfica regional. Tzinacapan, Cuetzalan, Jonotla, Zoquiapan, Tuzamapan, Huehuetla, Xopchitlán.

Uso medicinal. Sirve para curar la resequedad de la piel, la anemia, el vómito, hinchazones de la piel, para bañar a las mujeres que van a dar a luz (V. baño para después del parto), cura los dolores musculares, sobre todo de los pies: hervida en agua sirve para lavar la resequedad de la piel, también con eso se baña a los niños con anemia, para bañar a las mujeres que pronto darán a luz o para lavarse los pies cuando se está muy adolorido. La hierba tierna, la puntita, sirve para curar el asco (V. susto y quemada).

Causas y síntomas de la enfermedad. La anemia se tiene cuando no se come bien, entonces está uno débil y por eso mismo se tiene asco, las mujeres tienen asco cuando se embarazan. Los hinchazones de la piel son por caminar mucho o estar parado mucho tiempo. Los síntomas de la anemia son: mucho cansancio, palidez e hinchazones de la piel.

Otros usos. Hay dos tipos de omikilit, el blanco y el rojo. Todos se dan en cualquier lugar. La madera de esta planta sirve para cocinar.