Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Talamat, Talamat
Desmodium canum Schniz et Thellung
Talamat

Nejín xiuit moskaltia kemej se tajko takat uan niman peua mosoua talpan, in ixiujyo achi ueyak uan yekapitstik, ijuak selik majyá achi chijchichiltik uan ijuak chikauaya mochiua xojxoxoktik. Xochioua itech in metsti octubre uan noviembre, in ixochio kipia eyi imatsin, uan tein tatampa, tatajkoyan maistak. In iteyo mochiua majyá eyi xiujtsitsin motojtokatok saliujtok uan mopijpilouaj panían kampa eua in xiuit. In xiit xochiua kampa yon pajpanian kemej in ojtenoj oso kampa takuaj kemej in kuakuejmej. Nejín xiuit sesek.

Kani in mochiua. Tzinacapan, Cuetzalan, Zoquiapan, Jonotla, Tuzamapan, Huehuetla, Xochitlán, Ayotoxco, uan neuín Teziutlán.

Ton kokolis in kipajtia. In xiuit kipajtia in estsompil uan kalanemilis uan kemej in ijuak yon siuamej kimachiliaj teisá kinkokoua ijuak yon kipiatij pili. Ijuak se kipia estsompil, se kiteki se takuil kuali uan se kimaxakualoua uan iayo se tayi, sekin kimolontiaj in xiuit ika se kontsin at uan tayij, oksekin no kitaliliaj talkuaytal uan kemej yon sokit tein de komal oso komit tein yon takuil ya. Se kikui se takuil uan se kimana kualtsin uan se tayi uan kualtia para kalanemilis oso yejua ya kemej in siuamej tein piluajtokej kimpajtia takan kimachiliaj kasaika kinkokoua.

Keyéj tekui in kokolis uan keniuj in se kimachilia. Tekui in estsompil ijuak se kikua teisá kemej in techiuilia mal se iijtik, kemej in teisá se kikua selik oso kemej in se tauana, ijuak sekui estsompil, tekokoua se ipox uan se youi se mokalauiti majyá alaktik saj uan esyoj. Tekui kalanemilis ijuak ipa amo kuali yetok se iijtik, kemej in se ijtiokuiloj, ijuak se youi se mokalauti majyá alaktik saj uan esyoj. Tekui kalanemilis ijuak ipa amo kuali yetok se iijtik, kemej in se ijtiokuiloj, ijuak se youi se mokalauiti yek at saj se kichiua. in kalanemilis semi texoxojakia, niman tekuetauiltia.

Toni ok más tanechikolis kipia. Onkak eyi taman talamat, seki tsikitsitsin, uan seki achi más uejueyi, uan seki tein ueuejkapantik. Tein tsikitsin uan tein achi uejkapantik kualtiaj ika se mopajtia, uan tein ueyi amo kualtia.


Talamat

Esta planta crece como 30 cm de altura y luego empieza a extenderse. Sus hojas son ovaladas y con punta, cuando son tiernas son moradas y ya maduras son de color verde. Su flor tiene tres pétalos de color morado, el pétalo inferior tiene una mancha blanca. Florea en los meses de octubre y noviembre. Sus semillas son como hojitas pegadas una tras otra, son tres y cuelgan sobre las hojas. Esta planta se da todo el año pero en lugares un poco descubiertos, como orillas de camino y potreros. Es fría.

Localización geográfica regional. Tzinacapan, Cuetzalan, Zoquiapan, Jonotla, Tuzamapan, Huehuetla, Xochitlán, Ayotoxco y parte de Teziutlán.

Uso medicinal. Para curar la disentería: se corta un rollo de hojas y se machaca, luego se toma su jugo, o se hierve y se toma como té, algunas personas le ponen lodo seco y barro de ollas quemadas. Para la diarrea: se hierve un manojo de esta hierba y se toma como té, eso también sirve para las mujeres que tienen dolores al estar embarazadas.

Causas y síntomas de la enfermedad. Agarra diarrea cuando se comen cosas que hacen daño al estómago, como fruta tierna o por tomar alcohol. Cuando se tiene diarrea, se tiene dolores en el vientre y al ir al baño se hace moco con sangre. La diarrea agarra cuando uno está malo del estómago por bichos (V. lombrices), al ir al baño se hace muy aguado, la diarrea hace mucho daño porque se debilita uno mucho ya que se va al baño a cada ratito.

Otros usos. Hay tres clases de talamat, el pequeño, el mediano y el grande. El pequeño y el mediano sirva para curar y el grande no.