Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Tsinich, Tsinich
Ocimum sp.
Tsinich

In xiuit moskaltia kemej se metroj uan tajko, in amo uitsyoj. In ixiujyo tsikitsitsin uan xojxoxoktik, ikuoujyo kipia naui inakastan uan majmaxalj uan ompa mochiujtiuj in imaxiujyo. Xochiyoua itech in junio uan julio, ijuak chikauaya ya uaki iselti uan ompa sepa itsmolini. Mochiua itech cafetales, ojojtenoj, milaj, ajataujyoj uan ixtauat.

Kani in mochiua. Cuetzalan, Tzicuilan, Jonotla, Xochitlán, Nauzontla, Tuzamapan, Tzinacapan, Yancuictlalpan, Ecatlán.

Ton kokolis in kipajtia. In kipajtia kemej yon se moteki oso kokomej. Ijuak se moteki maj se kimaxakualo ika se imay se takuil in tsinich uan iayo maj se kitalilia in kampa se kokoti oso kampa se moteki. No kuali se kimolontia in xiuit ika se komit at uan ika se kixpaka in kokomej oso kemej in kampa se motek uan temaloua.

Keyéj tekui in kokolis uan keniuj in se kimachilia. Miakpa se moteki kemej in se modescuidaroua, oso kemej in se uetsik uan se moteki ika tet. Iksá mochiuaj in kokomej porque techtijtipiniaj moyomej, uan kemej se mouajuana ijuak ajuayoua, yejua ika ueyiti.

Toni ok más tanechikol kipia. No kualtia se kikui kemej in para ika se mouajuana ijua se moaltia, oso ika tapakaj.


Tsinich

Hierba de 1.50 cm de altura aproximadamente, no tiene espinas. Sus hojas son pequeñas y verdes, su tallo es cuadrado y tiene ramitas y ahí van brotando sus hojas. Sus florecitas son un poco moradas y pequeñitas. Esta planta es amarga. Florea en los meses de junio y julio, termina su crecimiento se seca todo y vuelve a retoñar, se da en mata grande. Crece en los cafetales, orillas de camino, en las milpas, barrancas o potreros. Se considera fría.

Localización geográfica regional. Cuetzalan, Tzicuilan, Jonotla, Xochitlán, Nauzontla, Tuzamapan, Tzinacapan, Yancuictlalpan, Ecatlán.

Uso medicinal. Cuando uno se corta con algún fierro o piedra: se talla con las manos las hojas de esta planta y la savia que sale se le pone a la parte infectada o cortada. También se puede hervir y con esto se lava los granos o las cortadas ya infectadas (V. herida y llaga).

Causas y síntomas de la enfermedad. Muchas veces se corta uno por algún descuido o por caerse en el suelo y se corta uno con piedra. A veces nacen granitos porque le pican a uno los mosquitos y como da comezón al rascarse se infecta uno.

Otros usos. Se le da uso al bañarse como estropajo o para lavar ropa.