Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Nahua de San Miguel Tzinacapan, Cuetzalan, Puebla.
Xiujpajmej
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Yolojxochit, Yolojxochit
Yolojxochit

In se ueyikuouit, ikuoujyo tomauak uan majmaxalej, amo uitsyoj, in ixiuyo majyá yeualueueyak uan kuapijpitstik, imaxiujyo tein selik amo semi telxoxoktik. Xochioua itech abril uan mayo uanixochio ololtik uan kua-pitstik uan istak, in majyá neneepaniujtok kajkanaktsitsin. Iteyo majyá yon exoyeman. Kemej in mayoj keman yon semi totonik in ejekat, xexeliui in iteyo. Mochiua kampa eski, kuoujtaj uan kemej in kajfentaj, kemej in miltenoj uan onkak nochi in xiuit.

Kani in mochiua. Tzinacapan, Cuetzalan, Zoquiapan, Jonotla, Tuzamapan, Xochitlán, Iztepec, Olintla, Caxhuacan, Huehuetla, Ayotoxco.

Ton kokolis in kipajtia. Ixochio in kuouit kipajtia in opochejkat uan yon yolmojkayot. Keman se kipia opochejkat se kikui in xochit ome eyi imanepayo uan no ome oso eyi tepexilomait uan kuoujtajkoyopolin imay oso ixochio uan se kimolontia ika at uan se tayi tojtotoni oso maski ayeman, maj yejua se tayito hasta se pajti. Kijtouaj no kuali maj se tayi kemej yon se yolmojkat yejua in ixochio, se eyi naui imay se kimana ika se komit at uan maj yejua in yon se tayito uan se moyekkaua amo se yolmoujtok ok nion se yolijsiui.

Keyéj tekui in kokolis uan keniuj in se kimachilia. Ijuak tekui opochejkat, tekui tataxis uan tekokoj se iyolpan, uan ijuak se mijyotia majyá tapitsa se iyolpan, iksá nion uel kuali se mijyotia. In kokolis tekui ijuak se tataxisti uan amo se moijmati, amo se mopajtia, kemaj mokepa opochejkat, uan iksá ika se takatikiya, uan ika tepitsin tekui. Se kimati ika se yolijxiui oso se yolmoui ijuak kemej yon ika tepitsin se kualani uan amo keman kuali se mouika iuan okseki tokniuan.

Toni ok más tanechikoiis kipia. In kuouit kualtia ika tatatiaj tikotenoj uan no kikuij kemej in ika kichiuaj kali. Nejín kuouit sesek.


Yolojxochit

Es un árbol grande, su tallo es grueso, tiene ramas, no tiene espinas. Sus hojas son como ovaladas y en la punta son picudas, de color verde fuerte las maduras y las tiernas son verde limón. Florea en los meses de abril y mayo y su flor es boluda y con punta, es de color blanco, pétalos encimados una sobre otras, sus semillas son del tamaño de un frijol gordo. En el mes de mayo, cuando hay mucho viento caliente, se esparce la semilla. Se da en todas partes, en el monte, en los cafetales, junto a las milpas y nace en cualquier época del año.

Localización geográfica regional. Tzinacapan, Cuetzalan, Zoquiapan, Jonotla, Tuzamapan, Xochitlán, Iztepec, Olintla, Caxhuacan, Huehuetla, Ayotoxco.

Uso medicinal. Para la bronquitis: se agarran unos pétalos, luego tres hojas de tepexilot y unas hojas de kuoujtajkoyopolin, si hay flores, mejor se usa la flor, todo junto se hierve y se toma tibio o frío como agua de tiempo hasta que se cura uno. Dicen que es bueno tomar té de los pétalos como agua de tiempo desde que uno está pequeño porque lo tranquiliza y cuando uno ya está grande, no es uno nervioso.

Causas y síntomas de la enfermedad. Cuando se tiene bronquitis, se tiene tos y duele el pecho, también al respirar se oye como si silbara el pecho, a veces no se puede ni respirar (V. oguío). Esta enfermedad agarra cuando uno tiene tos y no se cuida uno, no se cura, entonces se convierte en bronquitis, a veces ya lo trae uno de nacimiento y con poquito que se descuida uno ya agarra la enfermedad. Se ve que se tiene problemas nerviosos cuando uno se enoja con mucha facilidad o no se lleva bien con los demás.

Otros usos. La madera se usa para la cocina y también sirve para hacer casas. Es fría.