Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí de San Juan Ixtenco, Tlaxcala.
Rä B´atha, Ngetho Go Gehya Yä Nfadi Ma Meta Yä Ñáhñu
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Cashmini, Duraznillo
Cashmini

Ge n´a rä ndäpo ngu nde metro rä hñets´i te sehe n´ehe uni ko yä b´ai, nu rä ts´ut´opetsi yä b´ini ha xä nk´ami, pe´tsi ndunthi yä b´ini manä ke nja´ti, nu yä xi ngu ts´u mahyegi ngu rä pereji pe n´ehya pe´tsi yä b´ini pe man´a di hneki, ha nu´u yä r´ay´o poho mañ´ä ha rä ts´ut´o. Nu yä doni xä nk´ast´i ngu yä doni rä de´mxi. Nuna ndäpo hindi y´ot´i maske dä thogi yä y´e, nzäntho ja. Ja yä doni rä zänä mayo n´e junio nubye diciembre yä hina.

Te ha rä b´atha, ha yä hne, ha yä mehe n´e ha yä huähi hinto pot´i n´ehe ha yä ñ´u. Ge n´a rä ndäpo xä nxa hinxä nju.

Habu kohi nu yä hnini. Nuna ndäpo uni nuni Nsanxua Ixtenco, San Pablo Citlaltepetl, Huamantla de Juárez n´e hnini ngu Zaragoza, Nuni Pilares n´e Mariano Matamoros n´ehni Soltepec.

Hanja dä t´ot´e. Nuna ndäpo xahño pa rä ub´i. Oä thoki n´a rä te ko nu yä xi, n´a yä Acahual, n´a gä Mosokelite n´e n´a mit´i rä punta de milpa, ha n´a litro rä dehe, ha dä ts´i ngu rä dehe hyastho.

Hanja fudi rä hñeni. Nu rä ub´i ehe ngetho tsi ndunthi rä ithe, tsi ndunthi yä ñ´i n´ehe ngetho hudi ndunthi, xä ñ´u rä xutha ha rä ñ´u nubye pit´i.

Pa mar´a yä nt´ot´e. Hingi hma pa ma n´a rä ñ´ethi b´u xä hño.


Duraznillo

Planta como de 50 cm, se da solita o en matas, palito verde muy espinudo, tiene más espinas arriba que abajo. Hojas parecidas un poco a las del perejil, pero también tienen espinas de color más claro, las más tiernas salen arriba de la varita. Flores amarillas parecidas a las del tomate. Siempre hay, florece más en mayo y junio y menos en diciembre. Crece en el campo, barrancas, solares, terrenos baldíos y en los caminos. Se considera fresca y no amarga.

Localización geográfica regional. San Juan Ixtenco, San Pablo Zitlaltepetl, Huamantla de Juárez y en las colonias Zaragoza, Los Pilares, Mariano Matamoros y Soltepec.

Uso medicinal. Sirve para el mal de orín: se hace un té con una ramita de esta planta, una de acahual, una de mosoquelite y una punta de milpa (espiga), en 1 litro de agua y se toma como agua de tiempo.

Causas y síntomas de la enfermedad. El mal de orín viene por tomar mucho aguardiente, comer mucho chile o estar sentado mucho tiempo, se siente dolor en la espalda y arde mucho al orinar.