Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí de San Juan Ixtenco, Tlaxcala.
Rä B´atha, Ngetho Go Gehya Yä Nfadi Ma Meta Yä Ñáhñu
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Mosquelite, Mosoquelite, Mosoquelite, Mosquelite
Mosquelite, Mosoquelite

N´a rä ndäpo petsi ngu n´a metro rä ndangi, nu rä zi za ngu xä nunts´i n´a tuki pe hingi petsi yä b´ini ha rä k´angi yä xi xä nxidi ko nsokä n´a rä tsät´i, nu xä xi ha poni ha mañä. Nu rä doni ngu n´a rä boto ngu xä ntsant´i. Ha nubu yä dä ñats´i xä nt´axi yä xi ha made xä nk´ast´i. N´a rä ndäpo di te habu otho rä dehe, ha di ndoni rä zana rä julio hasta diciembre, nubu yä dä dagi nu yä mudi tse. Ja ha rä b´atha, ha rä hñe n´e ha rä mbonthi n´e ha yä ñani yä ñ´u. N´a rä ndäpo hinxä nju ha xä nxaha.

Habu kohi nu yä hnini. Nuna k´ani ja Ndsaxua Ixtenco, San Pablo Citlaltepetl, Huamantla de Juárez n´e Los Pilares, Mariano Matamoros, Zaragoza y Soltepec.

Harija dä t´ot´e. Nunä ndäpo xä hño pa dä ñani nu rä ub´i dä thuni n´a zi y´e rä k´ani, n´a ja Acahual, n´a punta rä huahi (ngaha) n´e n´a rä ixi, ha n´a litro rä dehe pa dä zi ngu rä dehe hyasto o nehe xä hño dä zi mi xudi pa njabu man´a dä n´ethi.

Hanja f udi rä hñeni. Nu rä ub´i ehe ngetho tsi nduthi ra ithe, o tsi ndunthi rä ñ´i o ngetho hudi ndunthi. Sentí xä ñ´u nu rä xutha ha xi xä njusni nub´u di mpit´i.

Pa mar´a yä nt´ot´e. Xä hño pa nu rä hñuni yä mbon´i.


Mosoquelite, Mosquelite

Planta como de 1 m de alto, su varita está un poco arrugada pero no tiene espinas, es de color verde. Hojas anchitas con una sola punta, las más tiernas salen de la parte de arriba. Su flor en botón es boludita, ya madura es blanca y en medio, amarilla. Se da en el temporal, florece desde julio hasta diciembre, cuando han caído las primeras heladas. Crece en el campo, barrancas, solares, terrenos baldíos y a orilla de caminos. No amarga y se considera fresca.

Localización geográfica regional. San Juan Ixtenco, San Pablo Zitlaltepetl, Huamantla de Juárez y en las colonias aledañas como Los Pilares, Mariano Matamoros, Zaragoz y Soltepec.

Uso medicinal. Sirve para curar el mal de orín: se hierve una rama de mosoquelite, una de acahual, una punta de milpa (espiga) y una más de duraznillo, en 1 litro de agua para tomarse como agua de tiempo y de preferencia en ayunas.

Causas y síntomas de la enfermedad. El mal de orín viene por tomar mucho aguardiente, comer mucho chile o por estar sentado mucho tiempo. Se siente un dolor en la espalda y arde mucho al orinar.

Otros datos. Se llega a utilizar como pastura de las bestias.