Biblioteca Digital de la Medicina Tradicional Mexicana
Universidad Nacional Autónoma de México
Flora Medicinal Indígena de México
Flora Medicinal Otomí de San Juan Ixtenco, Tlaxcala.
Rä B´atha, Ngetho Go Gehya Yä Nfadi Ma Meta Yä Ñáhñu
[ ]  [ ]  [
Nombres en español
]  [ ]  [ ]
Tabaquillo, Tabaquillo
Tabaquillo

Ge n´a rä ndäpo rä hñets´i ngu n´a kuarto rä metro, nu rä za xä nkoni ha xä nkafe, nu yä xi xä nxidi ha xä m´ospi, nu´u xä nk´ami te maña ha nu´u man´a yä ndaxjua ja nja´ti, nu yä doni yä notsi rä njät´i jupoi o xä nk´angi. Te, ha rä y´ot´ahai n´e ha rä b´atha habu te ñ´endä rä njoi, nehe tsa dä uni ha yä ndäb´atha n´ehe ha yä ñ´u.

Habu kohi nu yä hnini. Nunä ndäpo te, nuni Nsanxua Ixtenco, San Pablo Citlaltepetl (Trinidad Sánchez Santos), n´e Huamantla de Juárez.

Hanja dä t´ot´e. Nunä ndäpo xähño pa yä uua n´e yä ndagi o yä kue nts´edi. Di t´ot´e xä nxa drä thähmi habu xä ñ´u n´ehe drä thuts´i ha n´a rä dutu pa hindä y´ot´i ha nub´u dä y´ot´i drä b´oni.

Hanja fudi rä hñeni. Rä una fudi ko rä tse n´ehe ngetho to net´ä rä dehe. Tsa ge xä ñ´u ha yä ndoy´o yä ua n´e yä

y´e ha hingi tsa dä ñ´o. Nu yä dudo ngetho di kuent´i o di dagi ha di koni n´a rä bola. Gehya yä ndagi.

Pa mar´a yä nt´ot´e. Hinte t´ot´e pa mar´a yä ntoki. Handi: Ja man´a rä ndäpo ge drä thandi ge mahyegi rä thuhu tabaco o Tabaquin pe man´a rä dängi ha t´ena ge mahyegi rä nt´ot´e.


Tabaquillo

Planta que mide como 25 cm de alto, varita café, lisa. Hojas anchitas, cenizas, las más tiernas crecen arriba y las más viejas están abajo. Flor morada o azul, chica. Crece mucho en temporal y los campos donde crece se parecen a los de alfombrilla, puede darse en los llanos o en los caminos.

Localización geográfica regional. San Juan Ixtenco, San Pablo Zitlaltepetl (Trinidad Sánchez Santos) y Huamantla de Juárez.

Uso medicinal. Sirve para la reúma y los golpes o nervios abodocados: se usa fresca, se frota en donde duele o se acomoda en un trapo y se pone en la parte afectada y luego se cambia cuando se seca la planta.

Causas y síntomas de la enfermedad. La reúma da por frío o por pisar mucho el agua. Se siente que duele el hueso de los brazos o las piernas y no pueden caminar. Los nervios abodocados es porque se tuercen o se pegan y se hace una bola en ese lugar (V. torcedura). Esto es por accidentes.

Otros datos. Hay otra planta que podría confundirse llamada tabaco o tabaquin y que es mucho más grande que la que aquí se trata aunque también tiene al parecer el mismo uso.